علی تجویدی، بخشی از فرهنگ ماست
مرا عاشقی شیدا، فارغ از دنیا تو کردی تو کردی تو کردی، مرا عاقبت رسوا، مست و بی پروا تو کردی تو کردی تو کردی، نداند کس جانا چه کردی چها کردی با ما چه کردی...
۲۴ اسفند سالروز درگذشت علی تجویدی، استاد نغمه‌های ایرانی است. آهنگساز و نوازندهٔ ویلن و سه‌تار، و نویسنده‌ای که در زمینه موسیقی پژوهش می‌کرد.
ـــــــــــــــــــ
احمد شاملو؛ در سرودهِ «کباب قناری بر آتش سوسن و یاس»، ضمن اشاره به سوختنِ مرغکِ معصوم در آتشی که هیمه‌اش لطیف‌ترین گلهاست - دیو اختناقی را به تصویر می‌کِشد که سر بلند می‌کند و قربانیانش از قضا پُراحساس‌ترین و معصوم‌ترین‌ها هستند.
وقتی با ستم مرتجعین سازها در هم شکست و صدای آوازه‌خوانان در گلویشان بُرید، بوضوح دیدیم که الهه هنر در مسلخ اختناق و ارتجاع چه قربانی مظلومی‌ست…
ـــــــــــــــــــ
از جمله هنرمندانی که بعد از ملاخورشدنِ انقلابِ بزرگِ ضد سلطنتی، سازش را شکستند استاد علی تجویدی بهترین تصنیف‌ساز تاریخ ایران بود. من ایشان را برای نخستین‌بار در برنامه‌ای از «هابیل علی‌اف» استاد بزرگ کمانچه دیدم، باد و بروت نداشت و همچون درختان پُر بار گلابی، افتاده و فروتن بود.
علی تجویدی (۱۲۹۸ – ۱۳۸۴) موسیقی را از کودکی تحت نظر پدرش هادی خان تجویدی که از شاگردان کمال الملک بود، فراگرفت. خودش گفته‌است: از دوازده سالگی دستگاه‌های موسیقی ایرانی را می‌شناختم. مرحوم ابوالحسن صبا چون نزد پدرم نقاشی کار می‌کرد به منزل ما رفت و آمد داشت و از همان موقع با ایشان آشنا شدم، اولین سازی که آموختم تار بود ضمناً موقعی که در دبیرستان تحصیل می‌کردم فلوت آموختم و با نت آشنا شدم. در سن ۱۶ سالگی برای یادگیری ویولن نزد حسین یاحقی رفتم. نزد حاج آقا محمد ایرانی، موسی خان معروفی، اسماعیل قهرمانی و رکن‌الدین مختاری هم به آموختن موسیقی ادامه دادم. (رکن‌الدین مختاری همان سرپاس مختاری، رئیس شهربانی و سرجلاد دوره رضاشاه است که زندانیان سیاسی از او خاطرات تلخی دارند. او ویلون را همانقدر ماهرانه می‌نواخت که قربانیانش را استادانه می‌کشت! و شگفت اینکه یکی از بانیان پیش‌درآمد و رنگ در موسیقی ایرانی هم بود.)
ـــــــــــــــــــ
تجویدی از شاگردان استاد ابوالحسن صبا و همنواز با بهترین موسیقی‌دانان ایران بود و از آنان خاطره داشت. مرتضی خان محجوبی، حسین تهرانی، حسن کسایی، لطف‌الله مجد، جلیل شهناز، فرهنگ شریف، حبیب‌الله بدیعی، پرویز یاحقی، مهدی خالدی، همایون خرم، رضا ورزنده، غلامحسین بنان، حسین قوامی، محمودی خوانساری، محمدرضا شجریان، اکبر گلپایگانی، حسین خواجه امیری و...
تجویدی از همکاران صدیق زنده‌یاد پیرنیا و از پایه‌گذاران و همکاران دائمی برنامه گلها هم بود و برای این برنامه ۷۰ آهنگ دلنشین و موزون ساخت که اکثر آنها بر روی اشعار رهی معیری و معینی کرمانشاهی تنظیم شده‌است. اهل موسیقی گفته‌اند: آهنگهای تجویدی را می‌توان بعد از شیدا و عارف، بهترین آهنگهایی دانست که بر اساس موسیقی اصیل ایران استوار است. وی با آهنگ رفتم که رفتم سروده نواب صفا، که زنده یاد مرضیه به زیبائی خوانده‌است، به اوج رسید.
علی تجویدی معروف به کشف صداهای ناب بود و پروانه امیر افشاری (حمیرا) و معصومه دده بالا (هایده)، دو بانوی آواز ایران، از شاگردان ایشان بوده‌اند که به قول خودش تاجران هنر، هر دو را ربودند. در نامه غم‌انگیزی که پس از مرگ استاد مرتضی حناّنه برای او نوشت درد دل می‌کند:
«حنانه جان، می‌دانی که به استثنای بعضی از برنامه‌های قابل ارزش، مانند برنامه گلها، قسمت اعظم موسیقی رادیو تلویزیون آن زمان را کاباره‌دارها اداره می‌کردند. خوانندگانی را که با خون دل تربیت کردیم و با خواندن چند ترانه در برنامه گلها مشهور شدند، ایادی از خدا بی‌خبر و پول‌پرست با دوز و کلک، اغوا کردند و به کاباره کشاندند… در گذشته هم چیزی جز غصه خوردن نصیب‌مان نشد… حقوق تو، کماکان معادل حقوق یک رفتگر زحمتکش و شریف است. حقوق آقای قوامی(فاخته ای) هم… حنانه جان دیگر احتیاجی به نامه نگاری نیست، خودم شخصاً خدمت شما در جوار امامزاده طاهر می‌رسم… از طرف من به بنان، دفتری، عبدالعلی وزیری و قوامی سلام برسانید.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
یاد کودکی و خاطره‌ای از بنان
شبی پس از فراغت از اجرای برنامه گلها با بنان بر آن شدیم تا از میدان ارگ که استودیوی گلها در ساختمان رادیو که در آنجا قرار داشت ساعتی بسوی شمال شهر پیاده قدم بزنیم. در میان راه بنان از من پرسید به نظر تو چگونه می‌توان از دستگاه سه گاه به بیات اصفهان تغییر مقام داد و باز از اصفهان به شور و سپس به سه گاه برگردیم؟ هر دو در بدست آوردن راهی مناسب به زمزمه مشغول شدیم و هم چنان در یافتن راهی بودیم که این تغییر مقام یا مرکب خوانی به گونه‌ای لطیف و خالی از تصنع انجام گیرد. خوب یاد دارم که ساعت خروج ما از استودیو ساعت ۷ بعد از ظهر بود و راهپیمایی و جستجوگری ما آنچنان پی گرفت که گذشت مکان و زمان را فراموش کردیم و آنگاه که به خود آمدیم یک ساعت از نیمه شب گذشته بود تازه دانستیم نزدیک پل رومی شمیران قرار داریم و در این مدت خستگی و گرسنگی و تشنگی را به شور و شوق هنر و پویش و همدلی همه را از یاد برده بودیم اثر آنچه گذشت پدیدن آمدن آهنگ «یاد کودکی» بود که در آن سیر آهنگ از اصفهان به سه گاه و سپس شور و فرود به اصفهان است و هر گاه این آهنگ را می‌شنوم یاد فراموش‌نشدنی آن شب برایم زنده می‌شود.
یادم آمد شوق روزگار کودکی مستی بهار کودکی
یادم آمد آن همه صفای دل که بود خفته در کنار کودکی
رنگ گل جمال دیگر در چمن داشت آسمان جلال دیگر پیش من داشت
شور و حال کودکی برنگردد دریغا قیل و قال کودکی برنگردد دریغا
(سه گاه) به چشم من همه رنگی فریبا بود
دل دور از حسد من شکیبا بود
(فرود به اصفهان) نه مرا سوز سینه بود
نه دلم جای کینه بود
شور و حال کودکی برنگردد دریغا قیل و قال کودکی برنگردد دریغا
(شور) روز و شب دعای من بوده با خدای من
کز کرم کند حاجتم روا آنچه مانده از عمر من به جا
(فرود به اصفهان) گیرد و پس دهد به من دمی
مستی کودکانه مرا
شور و حال کودکی برنگردد دریغا قیل و قال کودکی برنگردد دریغا
رنگ گل جمال دیگر در چمن داشت آسمان جلال دیگر پیش من داشت
شور و حال کودکی برنگردد دریغا قیل و قال کودکی برنگردد دریغا
(سه گاه) به چشم من همه رنگی فریبا بود
دل دور از حسد من شکیبا بود
(فرود به اصفهان) نه مرا سوز سینه بود
نه دلم جای کینه بود
شور و حال کودکی برنگردد دریغا قیل و قال کودکی برنگردد دریغا
(شور) روز و شب دعای من بوده با خدای من
کز کرم کند حاجتم روا آنچه مانده از عمر من به جا
(فرود به اصفهان) گیرد و پس دهد به من دمی
مستی کودکانه مرا
شور و حال کودکی برنگردد دریغا قیل و قال کودکی برنگردد دریغا
پانویس
شماری از آثار استاد تجویدی
* وفا با تو ای مه روا نبود – شور- رهی معیری - حمیرا
* دیدی که رسوا شد دلم – دشتی - رهی معیری - مرضیه
* برتربت حافظ – نیر سینا - دلکش
* کو یاری تا به دیارم برساند - چهارگاه - معینی کرمانشاهی - دلکش
* عاشق شیدا من واله و رسوا من – اصفهان – پرویز خطیبی – کوروس سرهنگ زاده
* چه خوش سوزی ای عشق – دشتی - معینی کرمانشاهی
* عشق خود حاشا مکن – سه گاه - معینی کرمانشاهی - مرضیه
* از برت دامن کشان رفتم ای نامهربان – شوشتری - معینی کرمانشاهی - مرضیه
* می‌گذرم ز برای تو از جان می‌گذرم - چهارگاه – بیژن ترقی - دلکش
* آشفته حالی - شور - معینی کرمانشاهی - دلکش
* آتشین روی و سیمین تنی - همایون – رهی معیری - مرضیه
* رفتم و بار سفر بستم – دشتی - نواب صفا - هایده
* خاطره یک شب – چهارگاه - معینی کرمانشاهی
* سنگ خارا – بیات کرد - معینی کرمانشاهی - مرضیه
* آمد آمد با دلجویی – اصفهان - معینی کرمانشاهی - دلکش
* کودکی – مرکب‌خوانی - معینی کرمانشاهی - دلکش
* پشیمانم شدم - معینی کرمانشاهی - دلکش
* آتشی ز کاروان به جا مانده - شور – بیژن ترقی - دلکش
* قسمت من - سه گاه - معینی کرمانشاهی - دلکش
* سفر کرده - چهارگاه - معینی کرمانشاهی - دلکش
* بازگشته - اصفهان - معینی کرمانشاهی – دلکش (سفر کرده و بازگشته مکمل یک سرگشت در دو ترانه جداگانه هستند – معینی کرمانشاهی)
* بگو که هستی بگو – شور- بیژن ترقی - دلکش
* بدرقه - افشاری – بیژن ترقی - دلکش
* بسوزان نامه هایم را بسوزان – عبدالله الفت – سیمین غانم
* ای بهار من – چهارگاه – منیر طه
* مرا عاشقی شیدا - سه گاه – منیر طه – بنان
* چه می‌شد رها بودم - شوشتری – معینی کرمانشاهی
* آرزو گم کرده – دشتی – رهی معیری
* سرگردان – اصفهان – بیژن ترقی
* بگذشته – اصفهان – معینی کرمانشاهی – دلکش
* از ما گذشت – چهارگاه – شهرآشوب – دلکش
* سوز و ساز – سه گاه – منیر طه
* هستی سوز – ابوعطا – نواب صفا - دلکش
* صبرم عطا کن – سه گاه – بیژن ترقی - حمیرا
* شبهای من – سه گاه – نیر سینا
* یادت می‌آید – همایون – معینی کرمانشاهی - دلکش
* جدایی – دشتی - معینی کرمانشاهی - دلکش
* به پاس محبت – ماهور - معینی کرمانشاهی – دلکش
* پشیمانم – همایون – بیژ ن ترقی – حمیرا
* دل خرابه - گلپایگانی
* دیدی که رسوا شد دلم – دشتی - رهی معیری - مرضیه
* برتربت حافظ – نیر سینا - دلکش
* کو یاری تا به دیارم برساند - چهارگاه - معینی کرمانشاهی - دلکش
* عاشق شیدا من واله و رسوا من – اصفهان – پرویز خطیبی – کوروس سرهنگ زاده
* چه خوش سوزی ای عشق – دشتی - معینی کرمانشاهی
* عشق خود حاشا مکن – سه گاه - معینی کرمانشاهی - مرضیه
* از برت دامن کشان رفتم ای نامهربان – شوشتری - معینی کرمانشاهی - مرضیه
* می‌گذرم ز برای تو از جان می‌گذرم - چهارگاه – بیژن ترقی - دلکش
* آشفته حالی - شور - معینی کرمانشاهی - دلکش
* آتشین روی و سیمین تنی - همایون – رهی معیری - مرضیه
* رفتم و بار سفر بستم – دشتی - نواب صفا - هایده
* خاطره یک شب – چهارگاه - معینی کرمانشاهی
* سنگ خارا – بیات کرد - معینی کرمانشاهی - مرضیه
* آمد آمد با دلجویی – اصفهان - معینی کرمانشاهی - دلکش
* کودکی – مرکب‌خوانی - معینی کرمانشاهی - دلکش
* پشیمانم شدم - معینی کرمانشاهی - دلکش
* آتشی ز کاروان به جا مانده - شور – بیژن ترقی - دلکش
* قسمت من - سه گاه - معینی کرمانشاهی - دلکش
* سفر کرده - چهارگاه - معینی کرمانشاهی - دلکش
* بازگشته - اصفهان - معینی کرمانشاهی – دلکش (سفر کرده و بازگشته مکمل یک سرگشت در دو ترانه جداگانه هستند – معینی کرمانشاهی)
* بگو که هستی بگو – شور- بیژن ترقی - دلکش
* بدرقه - افشاری – بیژن ترقی - دلکش
* بسوزان نامه هایم را بسوزان – عبدالله الفت – سیمین غانم
* ای بهار من – چهارگاه – منیر طه
* مرا عاشقی شیدا - سه گاه – منیر طه – بنان
* چه می‌شد رها بودم - شوشتری – معینی کرمانشاهی
* آرزو گم کرده – دشتی – رهی معیری
* سرگردان – اصفهان – بیژن ترقی
* بگذشته – اصفهان – معینی کرمانشاهی – دلکش
* از ما گذشت – چهارگاه – شهرآشوب – دلکش
* سوز و ساز – سه گاه – منیر طه
* هستی سوز – ابوعطا – نواب صفا - دلکش
* صبرم عطا کن – سه گاه – بیژن ترقی - حمیرا
* شبهای من – سه گاه – نیر سینا
* یادت می‌آید – همایون – معینی کرمانشاهی - دلکش
* جدایی – دشتی - معینی کرمانشاهی - دلکش
* به پاس محبت – ماهور - معینی کرمانشاهی – دلکش
* پشیمانم – همایون – بیژ ن ترقی – حمیرا
* دل خرابه - گلپایگانی
...
سایت همنشین بهار
برای ارسال این مطلب به فیس‌بوک، آیکون زیر را کلیک کنید: ــ دیو اختناقی را که سر بلند می‌کند و قربانیانش از قضا لطیف‌ترین، قشنگترین، پراحساسترین و معصوم‌ترین‌ها هستند، توصیف می‌کند. </BR>
وقتى به دستور ملایان سازها درهم شکست، صداى آوازه خوانان در گلویشان بُرید و ترانه و موسیقى ممنوع شد و ستارگان محبوب در کنج عزلت مرگ را در آغوش گرفتند، بسیارى هنرمندان به زندان افتادند و بسیارى به غربت رفتند، همگان دیدند که الهه هنر در مسلخ اختناق و ارتجاع چه قربانى مظلومى است.){kind=small}
facebook