عدالتخانه و ویرانگرانشگفتوشنود با ایرج مصداقی
بی‌اختیار بیاد کتاب «واقعات اتفاقیه در روزگار» در احوالات و تاریخچه مشروطیت، نوشته محمدمهدی شریف کاشانی می‌افتم که بیش از یک قرن پیش، نوشته شده و یکی از کتاب‌های مرجع مربوط به آن دوران است. ناظم الاسلام کرمانی در نگارش تاریخ بیداری ایرانیان» متاثر از آن بود. همچنین کسروی در نگارش تاریخ مشروطه، البته کسروی اینطور که خودش گفته از تاریخ بیداری ایرانیان اثر ناظم الاسلام کرمانی هم تاثیر پذیرفته است.
دولتمردان عصر رضاشاه (۱)سیدحسن تقیزادهیک مرد فکور در هیئت یک مرد عمل
این بحث به یکی از تأثیرگذارترین شخصیت‌های تاریخ مشروطه، سیدحسن تقی‌زاده می‌پردازد که در تحول جامعه جدید در ایران نقش اساسی داشت. ادیب عالیقدری که در زمینهٔ زبان‌های باستانی، گاهشماری و ادیان کهن ایرانی، پژوهش بسیار کرد، به فرهنگ و زبان فارسی ارج می‌نهاد و از معدود پژوهشگران ایرانی بود که به علوم قدیمه نیز، ارزش می‌گذاشت. کتابخانه ایران‌شناسی مجلس سنا، که بیشتر از ۱۵۰ هزار نسخه خطی دارد از یادگارهای آن فرهنگ‌ورز شریف است. تلاش سیدحسن تقی‌زاده در صدر مشروطه برای تدوین نخستین قوانین عرفی، به‌ویژه اصول متمم قانون اساسی، در تقابل با ارتجاع و خودکامگی فردی، قابل انکار نیست. او یکی از برجسته‌ترین سیاستمداران سکولار در ایران بود و به دخالت باورهای مذهبی در امر حکومت باور نداشت.
عَلَمِ دولت نوروز به صحرا برخاستبهار می‌آید هر چند زمستانیان نخواهند
گرچه به قول بزرگمهر در باب برزویه طبیب در کلیله و دمنه «کارهای زمانه میل به ادبار دارد. چنانستی که خیرات مردمان را وداع کردستی» اما، در گستره تاریخ، ابرهای سیاه حرف آخر را نمی‌زنند. باید با همه اندوه در خانه دل و جان، به بهار اقتدا کرد و همچون حافظ، فرمانروای بی همتای غزل و شور که در اوج حمله مغول، یورش‌های امیر تیمور و کشاکش‌های آل مظفر، از غلبه بر تاریکی سخن می‌گفت، در اوج سیاهی‌ها نیز مشعل امید برافروزیم. اصالت با پلیدی و تاریکی نیست.قطره بارانی که بر گل سرخ می‌لغزد، جوانه لجوجی که بر سرما غلبه می‌کند، آوندهای سرکشی که موانع را از سر راه برمی دارند، گیاه مهربانی که از دل خاک سرَک می‌کشد و به آفتاب سلام می‌کند، چشمه جوشانی که دل سنگ را می‌شکافد، همه و همه، در برابر این زندگی که پارس می‌کند و این زمین که خار می‌خلد و این آسمان که بلا می‌ریزد، فریاد بر می‌آورند: بهار می‌آید هر چند زمستانیان نخواهند.
اولین بار که چهره تو را دیدمThe First Time Ever I Saw Your Face
روزگاری بود که عشق و بوسه و خاطره، نوعی نیایش بود و مثل آسمان آبی زیبا و زلال. آن زمان برخلاف اکنون بر همه چیز گرد محنت و ریا ننشسته و آلودگی و خودخواهی حرف اول را نمی‌زد. ترانه «اولین بار که چهره تو را دیدم» را در سالهای دور، هنرمند انقلابی و آرمانخواه Ewan MacColl «ایوان مک‌کال»، برای خوانندگی «پگی سیگر» Peggy Seeger که بعدها همسرش شد، ساخت و بعدها «روبرتا فلک» و دیگران هم اجرا کردند.
آوای مزبور، در طول دهه ۱۹۶۰، که مثل امروز بر چهره آبی عشق غبار ننشسته، و کمتر «عُشّاق» به فکر رندی و تجارت و فزون‌طلبی بودند، ورد زبان‌ها بود.
گفت‌وشنود با مرجان براتیسوم ماه مه ۱۸۰۸ (شاهکار فرانسیسکو گویا)The Third of May 1808
تابلوی «تیرباران شهیدان در کوه پرینسیپه پیو» (سوم ماه مه ۱۸۰۸) ستایشگر مردمانی است که برای اعتقادشان ایستادگی می‌کنند، علیرغم آنکه مهاجمین درصدد نابودیشان هستند.تابلوی مزبور نه فقط تصویری به جای مانده از تاریخ اسپانیا، بلکه صفحه‌ای تکرار شدنی در چرخه تمدن آدمی است که بارها و بارها با آن مواجه شده و تا روزی که انسان دست از قدرت طلبی برنمی‌دارد، سوم ماه مه، تاریخی ثابت در تقویم تمدن خواهد بود.
همه چیز مانند چیزی است، خود آن چیز مانند چیست؟
وقتی به کسی یا چیزی علاقه داریم جذب آن شده و از سر شوق بسویش تمایل نشان می‌دهیم. عکس آن هم صادق است وقتی از کسی یا چیزی دل‌ناخوش و آزرده‌ایم، از آن فاصله گرفته و از سر درد، دچار دافعه می‌شویم. این جذب و دفع تا حدودی طبیعی است.مهم این است که نقد و سؤال را در مورد آنچه دوست داریم از دست ندهیم و مقهور عشق و علاقه خود نشویم، و بعکس اگر نسبت به کسی یا چیزی دافعه داریم این باعث نشود بد را بدتر ببینیم. دراینصورت به کینه و هیستری نسبت به آن پدیده یا واقعه آلوده شده، وقایع و شخصیت‌های تاریخی را هم به رنگ توهمات خود درمی‌آوریم. چنانچه در مدار جاذبه و بعکس در مدار دافعه باشیم، امکان ندارد به داوری درست برسیم و سراسر کار ما را پیش‌داوری و پیش فرض‌های غیرواقعی آلوده می‌کند.
تنظیم رابطه نظامهای استبدادی شاه و شیخ با وکلای مستقل
خانم‌ها و آقایان محترم، خواهران و برادران عزیز، دوستان دانشور و فرهنگ‌ورز، سلام بر شما. این بحث که با پُرس‌و‌جو از آشنایان علم حقوق تنظم شده، به تاریخچه حرفه وکالت، تحولات قوانین مربوط به وکالت، کانون وکلاء و تنظیم رابطه نظامهای استبدادی شاه و شیخ با وکلای مستقل که به حق دادبان آزادی هستند، می‌پردازد. سپس دو دیدار وکلای دادگستری با آیت‌الله خمینی را در بهمن و اسفند سال ۵۷ برجسته می‌کند که ایشان به صراحت گفت: «دادگستری و قضاوت باید روی موازین شرع باشد.»از مجادلات در خصوص حضور وکلای دادگستری در فرودگاه مهرآباد به هنگام ورود آیت‌الله خمینی به ایران که بگذریم، آنان در دو تاریخ زیر با ایشان دیدار کردند. جلسه اول ۱۸ بهمن ۱۳۵۷ در مدرسه علوی جلسه دوم ۷ اسفند ۱۳۵۷ در مدرسه علوی
عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۱۲)قرارداد ۱۹۱۹(Anglo-Iranian Agreement (1919
شمار عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار زیاد است، من به مهمترین آنها پرداختم و این دوازدهمین و آخرین بخش بود که توضیح دادم. معاهده فینکنشتاین، قرارداد مُجمَل، عهدنامهٔ مُفَصّل، عهدنامهٔ گلستان، معاهده ترکمانچای، قراردادِ نوامبر ۱۸۱۴ (عهدنامهٔ تهران)، قرارداد ارزنه‌الروم، معاهده پاریس، قرارداد گلدسمید، پیمان آخال(آخال تِّکه) و قرارداد سن پترزبورگ(۱۹۰۷)، در مباحث پیشین اشاره شده‌است، که بصورت مقاله، فایل صوتی و ویدئو، در سایت خودم موجود است.
این مطلب اشاره کوتاهی است به دانوب آبی، یکی از زیباترین آثار یوهان اشتراوس. دوستان دانشور و فرهنگ‌ورز، بدون شناخت دنیای لطیف هنر و بدون تأمل در عمق شاعرانه اشیاء، نمی‌توانیم آنچنان که باید از پس روزمرّگی و کژی‌های روزگار برآییم. برای اینکه مثل فرقه‌ها زیست تک منبعی نداشته باشیم، برای اینکه برنا و شاداب بمانیم و اسیر ژورنالیسم مبتذل سیاسی، که معمولاً از دانش سیاسی تهی است نشویم، باید علاوه بر خرد و امید، نگاهی زیباشناسانه به زندگی و هنر هم داشته باشیم تا بقول آندره ژید عظمت در نگاه ما باشد، نه در آنچه می‌بینیم.
برمزار شهیدان، قطعه ۳۹ بهشت زهرا
در شبکه مجازی فیلم کوتاهی از قطعه ۳۹ بهشت زهرا منتشر شده که بخش کوتاهی از آن را اینجا می‌گذارم. سلام بر کسانیکه به دیدار جانباختگان راه آزادی رفتند و بر سنگ قبرهایشان گل گذاشتند.بر فرازِ همه قُله ها آرامش حکمفرماست، بر سرِ درختان کوچکترین نسیمی حس نمی‌کنی، پرنده‌ها در جنگل خاموش اند. تعجیل مکن، بزودی تو هم خاموش خواهی بود. (گوته)
میلیون‌ها سال پیش Million Years Ago
میلیون‌ها سال پیش، در اصل، آهنگی از خواننده و ترانه‌سرای بریتانیایی، ادل Adele است. وی این آهنگ را با همکاری گرگ کوستین نوشته و در تدوین آن از ملودی آهنگ «شبح اپرا» The Phantom of the Opera و نیز آهنگ «آجیلارا توتونماک»، از «احمد کایا» تاثیر پذیرفته‌است. با این یادآوری که موسقی، رقص و شعر آهنگهاست و ما به این غذای روح، و به نگاه زیباشناسانه به هنر و زندگی نیاز داریم، به مضمون ترانه اشاره می‌کنم.
ترانه یک میلیون رؤیا A Million Dreams
چشمانم را می‌بندم و [در عالم رؤیا] می‌توانم دنیایی را که انتظار می‌کِشم – دنیای خودم را – از میان تاریکی و از میان یک در، و از میان جایی که هرگز کسی آنجا نبوده، اما برایم مثل خانه می‌ماند، ببینم و حس کنم. [ظاهراً این خیالی بیش نیست] می‌توانند بگویند این‌ها[این حرفها] همه‌ش دیوانگی‌ست و من عقلم رو از دست داده‌ام. اهمیتی ندارد. اینطور فرض کن، اما ما می‌توانیم در دنیایی زندگی کنیم که خودمان می‌سازیمش. هر شب که به بستر خواب می‌روم، روشن‌ترین رنگها ذهنم را پُر می‌کند و یک میلیون خاطره و رؤیا مرا بیدار نگه می‌دارد و به فکر فرو می‌روم که این دنیا می‌توانست چگونه باشد...
عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۱۱)قرارداد سن پترزبورگ(۱۹۰۷)Anglo-Russian Convention of 1907
در مباحث پیشین، معاهده فینکنشتاین، قرارداد مُجمَل، عهدنامهٔ مُفَصّل، عهدنامهٔ گلستان، معاهده ترکمانچای، قراردادِ نوامبر ۱۸۱۴ (عهدنامهٔ تهران)، قرارداد ارزنه‌الروم، معاهده پاریس (Treaty of Paris (1857، قرارداد(حَکَمیّتِ) گلدسمید Goldsmid Arbitration و پیمان آخال(آخال تِّکه) 1881 Treaty of Akhal اشاره شد، که بصورت مقاله، فایل صوتی و ویدئو، در سایت خودم موجود است. در این قسمت به قرارداد سن پترزبورگ(۱۹۰۷)، می‌پردازم که در تاریخ ۹ شهریور ۱۲۸۶ شمسی بدون اطلاع حکومت ایران، بین دولت‌های روس و انگلیس، به امضاء رسید و بر طبق آن کشور ما به سه منطقه تقسیم می‌شد.
گفت‌وشنود با مرجان براتیدختری با گوشواره مرواریدGirl with a Pearl Earring
دختری با گوشواره مروارید Het meisje met de parel از آثار برجستهٔ نقاش هلندی یوهانس فرمیر است که در قرن هفدهم میلادی می‌زیست. تابلوی مزبور، در میان آثار فرمیر، تنها اثری است که هیچ گونه توجهی به حرفه، مکان و زمان در سیماشناسی مدل نشده‌است. تامل در این اثر زیبا که مونالیزای شمال نام گرفته از عصر طلایی هلند و رویدادهای هنری بعد از جنگهای هشتاد ساله هلند با اسپانیا، غبارزدایی می‌کند و از همین رو پای سخن یکی از هنرمندان میهن مان خانم مرجان براتی که نگاهی زیبائیشناسانه به آثار نقاشی دارند، نشسته ام البته از راه دور. امیدوارم از دیگر تابلوهای مشهور جهان، همچنین آثار برجسته نقاشان ایرانی هم که هر کدام رقص و شعر رنگها، و سرشار از ناگفته هاست، غبارزدایی شود.
«آمور میو» Amor mio کجاست عشق که سرود زندگی سر کند؟
این مطلب به ترانه‌ای اشاره دارد که کولی‌ها از عمق جان می‌خوانند و با همه سادگی بسیار زیباست. زیبا و حزین. چه بسا برای بسیاری از ما آشنا باشد بی‌آنکه نامش را بدانیم. موضوع و مضمون آن پاره گمشده آدمی، عشق است که عسل پوشان سرکه‌فروش، به بی‌دردانِ بی‌غم‌شاد، نسبت می‌دهند و با تنره‌طلبی به آن اخم می‌کنند. نخستین‌بار ترانه زیبا و حزین «آمور میو» Amor mio را در «سانتا کلارا»ی کوبا شنیدم. چند خواننده سالخورده کوبایی که یکی از آنها خیلی پیر بود و به جایی دوردست می‌نگریست، دسته‌جمعی و با هم، آن ترانه را می‌خواندند. برف روزگار بر سر و صورت‌شان نشسته بود.
گراسياس آلا ويداGracias A La Vidaسپاس از زندگی
ترانه Gracias a la vida «گراسیاس آلا ویدا» یکی از زیباترین ستایش‌ها در وصف زندگی است که با نوای موسیقی در هم آمیخته شده و شادی همراه با اندوه نهفته در شعر به زیبایی و غنای آن افزوده‌است. سپاس از زندگی به خاطر اعطای چشم بینا، سپاس از زندگی به خاطر اعطای گوشی برای شنیدن صدای طبیعت و زندگی، سپاس از زندگی به خاطر اعطای پایی برای رفتن و راهی برای رسیدن به مقصود، سپاس از زندگی به خاطر اعطای چشمان زیبا به کسی که دوستش دارم، سپاس از زندگی به خاطر قلبی برای بازشناختن خوبی از بدی، سپاس از زندگی برای اعطای اشک، لبخند و سرودن شعری که شعر همه مردم جهان است...
عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۱۰)پیمان آخال(آخال تِّکه)(1881) Treaty of Akhal
عهدنامه‌های گلستان و ترکمنچای، آسیب زیادی به ایران زد. پیمان آخال هم دست کمی از آن دو نداشت و ضربه مهلک دیگری به تمامیت ارضی ایران وارد کرد. در پیمان آخال خط مرزی، کاملاً به نفع روس‌ها طراحی شده بود و آنها نه تنها کوه‌های بلند سرحدی را در مرز خودشان انداختند، سرچشمهٔ رودخانه‌ها را نیز جزء خاک روسیه ثبت کردند که هروقت عشق‌‌شان کشید، آب را از ده‌های ایران قطع کنند و در نتیجه محصول خراسان را تباه سازند. پیمان آخال به ضرر ترکمن‌ها هم بود. چون با مصالح سنتی آنان همخوانی نداشت. بین‌شان مرز کشیده شد و عملاً در دو کشور، قرار گرفتند و یکپارچگی‌شان به هم خورد.
نامه تهرانی(بازجوی ساواک) به آیت‌الله طالقانی و آیت‌الله لاهوتی۲۰ خرداد ۱۳۵۸
بازجویان پنهان نمی‌کنند که از کمونیستها و مجاهدین دافعه دارند و تهرانی نیز با دست‌گذاشتن روی این ویژگی، مستقیم و غیرمستقیم همین ساز را کوک می‌کند و در جای جای نامه‌اش به آن می‌پردازد. نامه او به آیت‌الله طالقانی و آیت‌الله لاهوتی، با مسامحه نوعی «چه باید کرد» است. تهرانی از طریق آنان به حاکمان جدید خط می‌دهد که باید با کار اطلاعاتی مستمر و سّری، کمونیستها و غیرکمونیست‌ها را مهار کنند وگرنه آنان در آینده به مشکلات دامن می‌زنند...
عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۹) Goldsmid Arbitration قرارداد(حَکَمیّتِ) گلدسمید
در این قسمت به قرارداد(حَکَمیّتِ) گلدسمید Goldsmid Arbitration می‌پردازم. گلدسمید اسم یک فرد است. فردریک جان گلدسمید Frederic John Goldsmid. او افسر ارتش بریتانیا و مامور خدمت در کمپانی هند شرقی بود.پس از شکست ناپلئون بناپارت از روسیه، که به احتمال حملهٔ فرانسه به هند پایان می‌داد، انگلیس با جداکردن بخش‌هایی از شرق ایران و ایجاد منطقهٔ حایل، کوشید از هجوم احتمالی روسیه به هند در امان باشد. برای اجرای این سیاست ابتدا با انعقاد معاهده پاریس، افغانستان را از ایران جدا کرد و سپس در سال ۱۸۷۰، گلدسمید را مأمور تحدید سرحدات بلوچستان نمود.
۶۰۰ ویدئو و مقاله...لحظه‌هایِ بودنMoments of Being
این مطلب اشاره کوتاهی است به ویدئوها و مقالاتی که در سالهای گذشته تحریر و تدوین کرده‌ام. ضرورت طرح آن ازجمله به این دلیل است که یادمانهای روزگار سپری شده گم و گور نشود تا روزی برسد و بتوانم بخشی از آن بویژه خاطرات خانه زندگان و تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک را به چاپ بسپارم. از من حدود ۶۰۰ مقاله و ویدئو در سایت خودم و یوتیوب... ثبت شده و در ویدئوی ضمیمه به عناوین آن اشاره می‌کنم.