دولتمردان عصر رضاشاه (۵) محمدعلی فروغی (ذُکاءالمُلک) سیاست‌ورز چندساحَتی
در این شبِ سردِ مه‌آلود که به‌قول تَنسَر Tansar - در نامه به گُشْنَسپْ(شاه طبرستان) ـ تمیز حقیقت از میان برخاسته و سیرت انسانی رها گشته‌است، به شما سلام می‌کنم. سلامی پُر از گرما و امید. خواهران و برادران عزیز، در بحث دولتمردان عصر رضاشاه، پیش‌تر، به اندیشه‌ها، آرزوها و رنج‌های سیدحسن تقی‌زاده، علی‌اکبر خان داور، تیمورتاش و نصرت‌الدوله فیروز اشاره نموده‌ام. در این بخش به یکی از فرهیختگان تاریخ معاصر ایران که براستی ذُکاءالمُلک بود و در آسمان مه‌آلود زمانه خویش، چون «فروغ»ی درخشید، می‌پردازم. محمدعلی فروغی، شاهدِ دورانِ گُذار، که همچون بزرگان عصر روشنگری، چندساحتی بود.
معامله قرن و بازتعریف معنای بحران
Deal of the Century
مضمون معامله قرن بازتعریف معنای بحران است تا مشکلات یک‌صد ساله در خاورمیانه، که مشخصا ناشی از پس لرزه‌های جنگ اول جهانی، جنگ دوم جهانی و جنگ شش روزه بوده‌است، به بحران ناشی از انقلاب ایران و پیامدهای آن گره بخورد. بر اساس این طرح(معامله قرن) • اسرائیل، در ازای دریافت امتیازهایی فراتر از تعهدات قبلی سازمان آزادی‌بخش فلسطین و قطعنامه‌های شورای امنیت، تشکیل دولت مستقل فلسطینی را می‌‌پذیرد. • نیمی از کرانهٔ باختری و بخشی از بیت‌المقدس شرقی که از نظر جامعهٔ جهانی به دولت فلسطین تعلق دارد، به اسرائیل تعلق می‌گیرد، • فلسطینیان از حق بازگشت به سرزمین خود که در طبق قطعنامهٔ ۱۹۴ شورای امنیت به رسمیت شناخت شده، صرف‌نظر می‌کنند. • جای بیت‌المقدس به‌عنوان پایتخت فلسطین، شهر «ابودیس» در نظر گرفته می‌شود. • اسرائیل با تشکیل کشور مستقل فلسطینی در نیمهٔ دیگر کرانهٔ باختری و تمام نوار غزه و چندین محله از بیت‌المقدس شرقی موافقت می‌کند. • برای فلسطین جدید، داشتن ارتش ممنوع خواهد بود.
دولتمردان عصر رضاشاه (۴)
نصرت‌الله فیروز، و داستانِ حذف و قتل وی در سمنان
خانم‌ها و آقایان محترم، دوستان دانشور و فرهنگ‌ورز، سلام بر شما. سلامی پُر از گرما و امیددر بحث دولتمردان عصر رضاشاه، پیش‌تر، به اندیشه‌ها، آرزوها و رنج‌های سیدحسن تقی‌زاده، علی‌اکبر خان داور و عبدالحسین تیمورتاش اشاره نموده‌ام. در این بخش به نصرت‌الله فیروز یکی از بازیگران صحنه سیاست در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی می‌پردازم. سرگذشت پرفراز و نشیب او که زمانی در کنار کاخ باکینگهام در رؤیای پادشاهی خود بسر می‌برد و بعد در کنج زندان سمنان آرزوی مرگ می‌کرد- گوشه‌ای از تاریخ معاصر ایران است.
خاطرات امیرحسین احمدیان
یاد باد آن روزگاران یاد باد
امیرحسین احمدیان: [بعد از انقلاب، خطر دستگیری تقی شهرام وجود داشت] من به وی گفتم كه محل‌هایى را در روستاها مى‌شناسم كه امكان دسترسى رژیم به او را بسیار كم مى‌كند، همچنین به وى پیشنهاد خروج از كشور را كردم. تقى بسیار از من قدر دانى كرد و گفت كه بعد با من در این مورد تماس مى گیرد. من با او هفته‌اى دو بار قرار داشتم و همیشه همراه كوكب[همسرم] به سر قرارش مى رفتیم.در جلسات بعد گفت كه فكر نمى‌كند كه چندان در خطر باشد و قصد دارد در همین تهران بماند تا مرگ ارتجاع را ببیند.معتقد بودیم رژیم پس از دو سال سقوط مى‌كند.
دولتمردان عصر رضاشاه (۳)
تیمورتاش، تواناترین چهره سیاسی دوران مدرن
[جدا از مسآله نفت و احساس‌خطر انگلیسی‌ها نسبت به منافعشان و...] قضیه [حذف تیمورتاش] مقداری هم بُعد روانشناسی داشته‌است. به این معنی که در تاریخ و حوادث آن دیده شده، زمانی شما عده‌ای را بعنوان نردبان ترقی مورداستفاده قرار می‌دهید و بعد هنگامی که به مقدار کافی اعتماد به نفس پیدا می‌کنید [و حرتون از پُل می‌گذرد]، دیگر به آنها احتیاج ندارید. روزی رسید که رضاشاه دیگر بقدر کافی اعتماد لازم را بخود یافته و به این افراد نیازی نداشت. روی این حساب چندان هم این واقعه عجیب نیست.
گوستاو مالر و آواز زمین
Das Lied von der Erde
Gustav Mahler گوستاو مالر (۱۸۶۰–۱۹۱۱) آخرین آهنگساز بزرگ اتریشی در دوره رمانتیک که دنیایی از تخیل و رؤیا را در خود داشت، در سال‌هایی زندگی می‌کرد که رومانتیسم به اوج خود رسیده بود. در سیر تفکر جامعه غربی، بعد از شکوفایی علم و ادعاهای بزرگ عصر روشنگری، دوره رومانتیسم پدیدار می‌گردد و با اما و اگر در همه چیز، ادعاهای علمی را به حوزه‌های محدود باز می‌گرداند. رمانتیسم در تقابل با هنر کهن و کلاسیک، روح هنر مدرن را نشان می‌دهد.
دولتمردان عصر رضاشاه (۲) علی‌اکبر داور نماد مدرنیته اداری در ایران
خانم‌ها و آقایان محترم، خواهران و برادران عزیز، سلام بر شما. سلامی پُر از گرما و امید. دوستان دانشور و فرهنگ‌ورز، مدتهاست طلوع و غروب دولتمردان دوره رضاخانی، مرا به تأمل واداشته‌است و امیدوارم بتوانم با شرح اندیشه‌ها، آرزوها و رنجهایشان، از رُخ آنان گرد و غبار بزدایم. در قسمت نخست این بحث، به سیدحسن تقی‌زاده، یک مرد فکور در هیئت یک مرد عمل، اشاره شد. در این بخش به علی‌اکبر خان داور که او هم از رجال سیاسی دورهٔ رضاشاه بود می‌پردازم.
عدالتخانه و ویرانگرانشگفتوشنود با ایرج مصداقی
بی‌اختیار بیاد کتاب «واقعات اتفاقیه در روزگار» در احوالات و تاریخچه مشروطیت، نوشته محمدمهدی شریف کاشانی می‌افتم که بیش از یک قرن پیش، نوشته شده و یکی از کتاب‌های مرجع مربوط به آن دوران است. ناظم الاسلام کرمانی در نگارش تاریخ بیداری ایرانیان» متاثر از آن بود. همچنین کسروی در نگارش تاریخ مشروطه، البته کسروی اینطور که خودش گفته از تاریخ بیداری ایرانیان اثر ناظم الاسلام کرمانی هم تاثیر پذیرفته است.
دولتمردان عصر رضاشاه (۱)سیدحسن تقیزادهیک مرد فکور در هیئت یک مرد عمل
این بحث به یکی از تأثیرگذارترین شخصیت‌های تاریخ مشروطه، سیدحسن تقی‌زاده می‌پردازد که در تحول جامعه جدید در ایران نقش اساسی داشت. ادیب عالیقدری که در زمینهٔ زبان‌های باستانی، گاهشماری و ادیان کهن ایرانی، پژوهش بسیار کرد، به فرهنگ و زبان فارسی ارج می‌نهاد و از معدود پژوهشگران ایرانی بود که به علوم قدیمه نیز، ارزش می‌گذاشت. کتابخانه ایران‌شناسی مجلس سنا، که بیشتر از ۱۵۰ هزار نسخه خطی دارد از یادگارهای آن فرهنگ‌ورز شریف است. تلاش سیدحسن تقی‌زاده در صدر مشروطه برای تدوین نخستین قوانین عرفی، به‌ویژه اصول متمم قانون اساسی، در تقابل با ارتجاع و خودکامگی فردی، قابل انکار نیست. او یکی از برجسته‌ترین سیاستمداران سکولار در ایران بود و به دخالت باورهای مذهبی در امر حکومت باور نداشت.
عَلَمِ دولت نوروز به صحرا برخاستبهار می‌آید هر چند زمستانیان نخواهند
گرچه به قول بزرگمهر در باب برزویه طبیب در کلیله و دمنه «کارهای زمانه میل به ادبار دارد. چنانستی که خیرات مردمان را وداع کردستی» اما، در گستره تاریخ، ابرهای سیاه حرف آخر را نمی‌زنند. باید با همه اندوه در خانه دل و جان، به بهار اقتدا کرد و همچون حافظ، فرمانروای بی همتای غزل و شور که در اوج حمله مغول، یورش‌های امیر تیمور و کشاکش‌های آل مظفر، از غلبه بر تاریکی سخن می‌گفت، در اوج سیاهی‌ها نیز مشعل امید برافروزیم. اصالت با پلیدی و تاریکی نیست.قطره بارانی که بر گل سرخ می‌لغزد، جوانه لجوجی که بر سرما غلبه می‌کند، آوندهای سرکشی که موانع را از سر راه برمی دارند، گیاه مهربانی که از دل خاک سرَک می‌کشد و به آفتاب سلام می‌کند، چشمه جوشانی که دل سنگ را می‌شکافد، همه و همه، در برابر این زندگی که پارس می‌کند و این زمین که خار می‌خلد و این آسمان که بلا می‌ریزد، فریاد بر می‌آورند: بهار می‌آید هر چند زمستانیان نخواهند.
اولین بار که چهره تو را دیدمThe First Time Ever I Saw Your Face
روزگاری بود که عشق و بوسه و خاطره، نوعی نیایش بود و مثل آسمان آبی زیبا و زلال. آن زمان برخلاف اکنون بر همه چیز گرد محنت و ریا ننشسته و آلودگی و خودخواهی حرف اول را نمی‌زد. ترانه «اولین بار که چهره تو را دیدم» را در سال‌های دور، هنرمند انقلابی و آرمانخواه Ewan MacColl «ایوان مک‌کال»، برای خوانندگی «پگی سیگر» Peggy Seeger که بعدها همسرش شد، ساخت و بعدها «روبرتا فلک» و دیگران هم اجرا کردند.
آوای مزبور، در طول دهه ۱۹۶۰، که مثل امروز بر چهره آبی عشق غبار ننشسته، و کمتر «عُشّاق» به فکر رندی و تجارت و فزون‌طلبی بودند، ورد زبان‌ها بود.
گفت‌وشنود با مرجان براتیسوم ماه مه ۱۸۰۸ (شاهکار فرانسیسکو گویا)The Third of May 1808
تابلوی «تیرباران شهیدان در کوه پرینسیپه پیو» (سوم ماه مه ۱۸۰۸) ستایشگر مردمانی است که برای اعتقادشان ایستادگی می‌کنند، علیرغم آنکه مهاجمین درصدد نابودیشان هستند.تابلوی مزبور نه فقط تصویری به جای مانده از تاریخ اسپانیا، بلکه صفحه‌ای تکرار شدنی در چرخه تمدن آدمی است که بارها و بارها با آن مواجه شده و تا روزی که انسان دست از قدرت طلبی برنمی‌دارد، سوم ماه مه، تاریخی ثابت در تقویم تمدن خواهد بود.
همه چیز مانند چیزی است، خود آن چیز مانند چیست؟
وقتی به کسی یا چیزی علاقه داریم جذب آن شده و از سر شوق بسویش تمایل نشان می‌دهیم. عکس آن هم صادق است وقتی از کسی یا چیزی دل‌ناخوش و آزرده‌ایم، از آن فاصله گرفته و از سر درد، دچار دافعه می‌شویم. این جذب و دفع تا حدودی طبیعی است.مهم این است که نقد و سؤال را در مورد آنچه دوست داریم از دست ندهیم و مقهور عشق و علاقه خود نشویم، و بعکس اگر نسبت به کسی یا چیزی دافعه داریم این باعث نشود بد را بدتر ببینیم. دراینصورت به کینه و هیستری نسبت به آن پدیده یا واقعه آلوده شده، وقایع و شخصیت‌های تاریخی را هم به رنگ توهمات خود درمی‌آوریم. چنانچه در مدار جاذبه و بعکس در مدار دافعه باشیم، امکان ندارد به داوری درست برسیم و سراسر کار ما را پیش‌داوری و پیش فرض‌های غیرواقعی آلوده می‌کند.
تنظیم رابطه نظامهای استبدادی شاه و شیخ با وکلای مستقل
خانم‌ها و آقایان محترم، خواهران و برادران عزیز، دوستان دانشور و فرهنگ‌ورز، سلام بر شما. این بحث که با پُرس‌و‌جو از آشنایان علم حقوق تنظم شده، به تاریخچه حرفه وکالت، تحولات قوانین مربوط به وکالت، کانون وکلاء و تنظیم رابطه نظامهای استبدادی شاه و شیخ با وکلای مستقل که به حق دادبان آزادی هستند، می‌پردازد. سپس دو دیدار وکلای دادگستری با آیت‌الله خمینی را در بهمن و اسفند سال ۵۷ برجسته می‌کند که ایشان به صراحت گفت: «دادگستری و قضاوت باید روی موازین شرع باشد.»از مجادلات در خصوص حضور وکلای دادگستری در فرودگاه مهرآباد به هنگام ورود آیت‌الله خمینی به ایران که بگذریم، آنان در دو تاریخ زیر با ایشان دیدار کردند. جلسه اول ۱۸ بهمن ۱۳۵۷ در مدرسه علوی جلسه دوم ۷ اسفند ۱۳۵۷ در مدرسه علوی
عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۱۲)قرارداد ۱۹۱۹(Anglo-Iranian Agreement (1919
شمار عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار زیاد است، من به مهمترین آنها پرداختم و این دوازدهمین و آخرین بخش بود که توضیح دادم. معاهده فینکنشتاین، قرارداد مُجمَل، عهدنامهٔ مُفَصّل، عهدنامهٔ گلستان، معاهده ترکمانچای، قراردادِ نوامبر ۱۸۱۴ (عهدنامهٔ تهران)، قرارداد ارزنه‌الروم، معاهده پاریس، قرارداد گلدسمید، پیمان آخال(آخال تِّکه) و قرارداد سن پترزبورگ(۱۹۰۷)، در مباحث پیشین اشاره شده‌است، که بصورت مقاله، فایل صوتی و ویدئو، در سایت خودم موجود است.
این مطلب اشاره کوتاهی است به دانوب آبی، یکی از زیباترین آثار یوهان اشتراوس. دوستان دانشور و فرهنگ‌ورز، بدون شناخت دنیای لطیف هنر و بدون تأمل در عمق شاعرانه اشیاء، نمی‌توانیم آنچنان که باید از پس روزمرّگی و کژی‌های روزگار برآییم. برای اینکه مثل فرقه‌ها زیست تک منبعی نداشته باشیم، برای اینکه برنا و شاداب بمانیم و اسیر ژورنالیسم مبتذل سیاسی، که معمولاً از دانش سیاسی تهی است نشویم، باید علاوه بر خرد و امید، نگاهی زیباشناسانه به زندگی و هنر هم داشته باشیم تا بقول آندره ژید عظمت در نگاه ما باشد، نه در آنچه می‌بینیم.
برمزار شهیدان، قطعه ۳۹ بهشت زهرا
در شبکه مجازی فیلم کوتاهی از قطعه ۳۹ بهشت زهرا منتشر شده که بخش کوتاهی از آن را اینجا می‌گذارم. سلام بر کسانیکه به دیدار جانباختگان راه آزادی رفتند و بر سنگ قبرهایشان گل گذاشتند.بر فرازِ همه قُله ها آرامش حکمفرماست، بر سرِ درختان کوچکترین نسیمی حس نمی‌کنی، پرنده‌ها در جنگل خاموش اند. تعجیل مکن، بزودی تو هم خاموش خواهی بود. (گوته)
میلیون‌ها سال پیش Million Years Ago
میلیون‌ها سال پیش، در اصل، آهنگی از خواننده و ترانه‌سرای بریتانیایی، ادل Adele است. وی این آهنگ را با همکاری گرگ کوستین نوشته و در تدوین آن از ملودی آهنگ «شبح اپرا» The Phantom of the Opera و نیز آهنگ «آجیلارا توتونماک»، از «احمد کایا» تاثیر پذیرفته‌است. با این یادآوری که موسقی، رقص و شعر آهنگهاست و ما به این غذای روح، و به نگاه زیباشناسانه به هنر و زندگی نیاز داریم، به مضمون ترانه اشاره می‌کنم.
ترانه یک میلیون رؤیا A Million Dreams
چشمانم را می‌بندم و [در عالم رؤیا] می‌توانم دنیایی را که انتظار می‌کِشم – دنیای خودم را – از میان تاریکی و از میان یک در، و از میان جایی که هرگز کسی آنجا نبوده، اما برایم مثل خانه می‌ماند، ببینم و حس کنم. [ظاهراً این خیالی بیش نیست] می‌توانند بگویند این‌ها[این حرفها] همه‌ش دیوانگی‌ست و من عقلم رو از دست داده‌ام. اهمیتی ندارد. اینطور فرض کن، اما ما می‌توانیم در دنیایی زندگی کنیم که خودمان می‌سازیمش. هر شب که به بستر خواب می‌روم، روشن‌ترین رنگ‌ها ذهنم را پُر می‌کند و یک میلیون خاطره و رؤیا مرا بیدار نگه می‌دارد و به فکر فرو می‌روم که این دنیا می‌توانست چگونه باشد...
عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۱۱)قرارداد سن پترزبورگ(۱۹۰۷)Anglo-Russian Convention of 1907
در مباحث پیشین، معاهده فینکنشتاین، قرارداد مُجمَل، عهدنامهٔ مُفَصّل، عهدنامهٔ گلستان، معاهده ترکمانچای، قراردادِ نوامبر ۱۸۱۴ (عهدنامهٔ تهران)، قرارداد ارزنه‌الروم، معاهده پاریس (Treaty of Paris (1857، قرارداد(حَکَمیّتِ) گلدسمید Goldsmid Arbitration و پیمان آخال(آخال تِّکه) 1881 Treaty of Akhal اشاره شد، که بصورت مقاله، فایل صوتی و ویدئو، در سایت خودم موجود است. در این قسمت به قرارداد سن پترزبورگ(۱۹۰۷)، می‌پردازم که در تاریخ ۹ شهریور ۱۲۸۶ شمسی بدون اطلاع حکومت ایران، بین دولت‌های روس و انگلیس، به امضاء رسید و بر طبق آن کشور ما به سه منطقه تقسیم می‌شد.