إذا الشّعْبُ يَوْمَاً أرَادَ الْحَيَاةَ...
روزی که مردم زندگی را برگزینند...
پیش از انقلاب بزرگ ضدسلطنتی؛ شماری از زندانیان سیاسی بخشی از قصیده أبوالقاسم الشابی، شاعر بزرگ تونس را که ام کلثوم و فیروز و حلیم رومی، هم با صدای زیبایشان خوانده‌اند، زمزمه می‌کردند.
إذا الشّعْبُ یوْمَاً أرَادَ الْحَیاةَ
فَلا بُدَّ أنْ یسْتَجِیبَ القَدَرْ
وَلا بُدَّ لِلَّیلِ أنْ ینْجَلی
وَلا بُدَّ للقَیدِ أَنْ ینْكَسرْ...
...
به مضمون شعر اشاره می‌کنم:
روزی که مردم زندگی را برگزینند سرنوشت ناگزیر است که به خواسته‌هایشان گردن نهد. پس تاریکی‌ها ناچار زدوده میشود و بند‌ها بی شک در هم می‌شکنند.
وای برکسی که زندگی، او را بر سر شوق نیآورد و وای بر او از پس‌گردنی روزگار. او باید منتظر سیلی عدم بماند
کسی‌که شوق زندگی او را در آغوش نگیرد نابود میشود.
این را تمامی موجودات عالم و روح نهفته در آن‌ها با من در میان نهادند.
باد در میان دره‌ها و بر فراز کوه‌ها و زیر درختان این سرود را بر لب داشت:
آن زمان که برای رسیدن به هدفی گام بر می‌داری و سوار بر مرکب آرزوها می‌شوی؛ از سنگلاخ بلندی‌ها و شعله‌های آتش نهراس. اگر رویای صعود به قله‌ها نداشته باشی تا ابد بین صخره‌های کوهپایه خواهی زیست...(...)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
شور هستی چون نداری، چیستی؟
زیر پای مردم داناسرشت
نرم گردد سنگِ سختِ سرنوشت
ملتی چون برگزیند زندگی
پاره سازد رشته‌های بندگی
تیرگی از شب فراری میشود
روشنای صبح جاری میشود
از ورای کاینات آمد سروش
با پیامی که نیوشد گوش ِهوش:
شور هستی چون نداری، چیستی؟
آرمانی گر نداری، نیستی
از فراز کوه و از ژرفای رود
باد در امواج می‌گفت این سرود:
با چکاد کوه‌ها دمساز باش
برفراز ابر در پرواز باش
دور کن از خود هراس و باش شیر
آرزو، پیروزی آرد ناگزیر
آن که ترسید از بلندای چکاد
به سیه‌چال ستم گردن نهاد
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
شابی؛ عمر کوتاهی داشت
ابوالقاسم آلشّابی که با تونس؛ و قصیده أرَادَ الْحَیاةَ، همنشین است، فقط ۲۵ سال زنده بود. سال ۱۹۰۹ در روستای «الشّابه» در جنوب تونس به دنیا آمد و ۱۹۳۴ بر اثر یک بیماری جانکاه درگذشت. او که یکی از شعرای بزرگ معاصر جهان عرب به شمار می‌آید و رومانتیسم و عشق به زندگی در شعرش برجسته است، تحت تاثیر آراء و اندیشه‌های گوته هم بود. ...
شابی با اینکه عمر کوتاهی داشت آثار ارزشمندی از خود بر جای گذاشت ازجمله: «أغانی الحیاه» و «الخیال الشعری عند العرب»
...
کم نبودند فرهنگ‌ورزانی که عمرشان کوتاه بود اما آثارشان جاودانه ماند. ابن مقفّع مترجم کلیله و دمنه فقط ۳۶ سال زنده ماند. آنچنان که «ابن اسفندیار» در تاریخ طبرستان (جلد یک-صفحه ۲۶) نوشته‌است او را به تنور نهادند و بسوختند.
شیخ شهاب الدّین سُهروردی ۳۸ سال، سیبویه نحوی ۳۲ سال، صور اسرافیل ۳۴ سال، عبرت نایینی ۳۶ سال، عین القضات همدانی ۳۳ سال، پروین اعتصامی ۳۵ سال، فروغ فرخزاد ۳۲ سال، کمال رفعت صفایی ۳۷ سال و...
...
شابی؛ در شعر «إلَی الْفَجْرِ» (به سوی روشنایی) گفته‌است:
سَأعيشُ رَغْمَ الدّاءِ و الْأعداءِ - كَالنَّسْرِ فَوْقَ القِمَّةِ اِلشَّمّاءِ
به رغم دردها و دشمنان؛ همچون باز، بالای قله کوه بلند زندگی خواهم کرد
لا يُطْفِئُ اللَّهَبَ الْمُؤَجَّجَ فـى دَمى - مَوجُ الأسَی و عواصفُ الأرْزاءِ
موج رنج و تند بادهای مصیبت در خون من؛ زبانه آتش افروخته را خاموش نمی‌كند.
فَاهْدِمْ اَلنّورُ فـى قَلبـى و بَینَ جَوانِحى - فَعَلامَ أخْشَی السَّیرَ فـى الظَّلْماءِ؟
روشنایی در قلب و سراسر وجود من است، پس چرا باید از حركت در ظلمات بهراسم؟
إنّى أنا النّاىُ الّذى لاتَنْتَهى - أنْغامُه مادامَ فـى الأحیاءِ
من آن نی هستم كه نغمه‌هایش تا وقتی كه در (میان) زندگان است، تمامی ندارد...
پانویس
ارادة الحیاة، با صدای حلیم رومی
...
متن کامل قصیده «إرادة الحياة»
إذا الشّعْبُ يَوْمَاً أرَادَ الْحَيَاةَ
فَلا بُدَّ أنْ يَسْتَجِيبَ القَدَرْ
وَلا بُدَّ لِلَّيلِ أنْ يَنْجَلي
وَلا بُدَّ للقَيْدِ أَنْ يَنْكَسرْ
وَمَنْ لَمْ يُعَانِقْهُ شَوْقُ الْحَيَاةِ
تَبَخَّرَ في جَوِّها وَانْدَثَرْ
فَوَيْلٌ لِمَنْ لَمْ تَشُقْهُ الْحَيَاةُ
مِنْ صَفْعَةِ العَدَمِ المُنْتَصرْ
كَذلِكَ قَالَتْ لِيَ الكَائِنَاتُ
وَحَدّثَني رُوحُهَا المُسْتَترْ
* * * *
وَدَمدَمَتِ الرِّيحُ بَيْنَ الفِجَاجِ
وَفَوْقَ الجِبَال وَتَحْتَ الشَّجَرْ
إذَا مَا طَمَحْتُ إلِى غَايَةٍ
رَكِبْتُ الْمُنَى وَنَسِيتُ الحَذَرْ
وَلَمْ أَتَجَنَّبْ وُعُورَ الشِّعَابِ
وَلا كُبَّةَ اللَّهَبِ المُسْتَعِرْ
وَمَنْ لا يُحِبّ صُعُودَ الجِبَالِ
يَعِشْ أَبَدَ الدَّهْرِ بَيْنَ الحُفَرْ
فَعَجَّتْ بِقَلْبِي دِمَاءُ الشَّبَابِ
وَضَجَّتْ بِصَدْرِي رِيَاحٌ أُخَرْ
وَأَطْرَقْتُ، أُصْغِي لِقَصْفِ الرُّعُودِ
وَعَزْفِ الرِّيَاح وَوَقْعِ المَطَرْ
وَقَالَتْ لِيَ الأَرْضُ -لَمَّا سَأَلْتُ:
أَيَا أُمُّ هَلْ تَكْرَهِينَ البَشَرْ؟-:
أُبَارِكُ في النَّاسِ أَهْلَ الطُّمُوحِ
وَمَنْ يَسْتَلِذُّ رُكُوبَ الخَطَر
وأَلْعَنُ مَنْ لا يُمَاشِي الزَّمَانَ،
وَيَقْنَعُ بِالعَيْشِ عَيْشِ الحَجَر
هُوَ الكَوْنُ حَيٌّ، يُحِبُّ الحَيَاةَ
وَيَحْتَقِرُ الْمَيْتَ مَهْمَا كَبُرْ
فَلا الأُفْقُ يَحْضُنُ مَيْتَ الطُّيُورِ
وَلا النَّحْلُ يَلْثِمُ مَيْتَ الزَّهَر
وَلَوْلا أُمُومَةُ قَلْبِي الرَّؤُوم
لَمَا ضَمَّتِ المَيْتَ تِلْكَ الحُفَر
فَوَيْلٌ لِمَنْ لَمْ تَشُقْهُ الحَيَاةُ
مِنْ لَعْنَةِ العَدَمِ المُنْتَصِر!
* * * *
وفي لَيْلَةٍ مِنْ لَيَالِي الخَرِيفِ
مُثَقَّلَةٍ بِالأَسَى وَالضَّجَر
سَكِرْتُ بِهَا مِنْ ضِياءِ النُّجُومِ
وَغَنَّيْتُ لِلْحُزْنِ حَتَّى سَكِر
سَأَلْتُ الدُّجَى: هَلْ تُعِيدُ الْحَيَاةُ
لِمَا أَذْبَلَتْهُ رَبِيعَ العُمُرْ؟
فَلَمْ تَتَكَلَّمْ شِفَاهُ الظَّلامِ
وَلَمْ تَتَرَنَّمْ عَذَارَى السَّحَر
وَقَالَ لِيَ الْغَابُ في رِقَّةٍ
مُحَبَّبةٍ مِثْلَ خَفْقِ الْوَتَر
يَجِيءُ الشِّتَاءُ، شِتَاءُ الضَّبَابِ،
شِتَاءُ الثُّلُوجِ، شِتَاءُ الْمَطَر
فَيَنْطَفِئ السِّحْرُ، سِحْرُ الغُصُونِ
وَسِحْرُ الزُّهُورِ وَسِحْرُ الثَّمَر
وَسِحْرُ الْمَسَاءِ الشَّجِيِّ الوَدِيعِ
وَسِحْرُ الْمُرُوجِ الشَّهِيّ العَطِر
وَتَهْوِي الْغُصُونُ وَأَوْرَاقُهَا
وَأَزْهَارُ عَهْدٍ حَبِيبٍ نَضِر
وَتَلْهُو بِهَا الرِّيحُ في كُلِّ وَادٍ
وَيَدْفنُهَا السَّيْلُ أنَّى عَبَر
وَيَفْنَى الجَمِيعُ كَحُلْمٍ بَدِيعٍ
تَأَلَّقَ في مُهْجَةٍ وَانْدَثَر
وَتَبْقَى البُذُورُ التي حُمِّلَتْ
ذَخِيرَةَ عُمْرٍ جَمِيلٍ غَبَر
وَذِكْرَى فُصُولٍ، وَرُؤْيَا حَيَاةٍ
وَأَشْبَاح دُنْيَا تَلاشَتْ زُمَر
مُعَانِقَةً وَهْيَ تَحْتَ الضَّبَابِ
وَتَحْتَ الثُّلُوجِ وَتَحْتَ الْمَدَرْ
لَطِيفَ الحَيَاةِ الذي لا يُمَلُّ
وَقَلْبَ الرَّبِيعِ الشَّذِيِّ الخَضِر
وَحَالِمَةً بِأَغَانِي الطُّيُورِ
وَعِطْرِ الزُّهُورِ وَطَعْمِ الثَّمَر
* * * *
ويمشي الزمانُ، فتنمو صروفٌ
وتذوِي صروفٌ وتحيا أُخَرْ
وتُصبِحُ أحلامُها يقظَةً،
مُوَشَّحةً بغموضِ السَّحَرْ
تُسائل: أين ضبابُ الصباحِ،
وسِحْرُ المساء؟ وضوء القمرْ؟
وأسرابُ ذاك الفَراشِ الأنيق؟
ونحلٌ يغنِّي، وغيمٌ يمرْ؟
وأين الأشعَّةُ والكائناتُ؟
وأين الحياةُ التي أنتظرْ؟
ظمِئتُ إلى النور، فوق الغصونِ!
ظمِئتُ إلى الظلِ تحت الشجرْ!
ظمِئتُ إلى النَّبْعِ، بين المروجِ،
يغنِّي، ويرقص فوقَ الزّهَرْ!
ظمِئتُ إلى نَغَماتِ الطيورِ،
وهَمْسِ النّسيمِ، ولحنِ المطرْ
ظمِئتُ إلى الكونِ! أين الوجودُ
وأنَّى أرى العالَمَ المنتظرْ؟
هو الكونُ، خلف سُباتِ الجمودِ
وفي أُفقِ اليقظاتِ الكُبَرْ
وَمَا هُوَ إِلاَّ كَخَفْقِ الجَنَاحِ
حَتَّى نَمَا شَوْقُهَا وَانْتَصَر
فصدَّعت الأرض من فوقها
وأبصرت الكون عذبَ الصُّورْ
وجاءَ الرَّبيعُ بأنغامه
وأحلامهِ وصِباهُ العطِرْ
وقبَّلها قُبلاً في الشفاه
تعيد الشَّبابَ الذي قد غَبَرْ
وقالَ لَهَا: قد مُنحتِ الحياةَ
وخُلّدتِ في نسلكِ الْمُدّخرْ
وبارككِ النورُ فاستقبلي
شبابَ الحياةِ وخصبَ العُمر
ومن تعبدُ النورَ أحلامُهُ
يباركهُ النورُ أنّى ظَهر
إليكِ الفضاءَ، إليكِ الضياءَ
إليكِ الثَّرى، الحالمَ، الْمُزْدَهِرْ
إليكِ الجمالَ الذي لا يبيد
إليكِ الوجودَ الرحيبَ النِّضِرْ
فميدي كما شئتِ فوق الحقول
بِحلو الثمار وغضِّ الزَّهَرْ
وناجي النَّسيمَ، وناجي الغيومَ
وناجي النجومَ، وناجي القمرْ
وناجي الحياة وأشواقَهَا
وفِتْنَةَ هذا الوجودِ الأغرْ
* * * *
وشفَّ الدُّجى عن جمالٍ عميقٍ
يشبُّ الخيالَ ويُذكي الفكرْ
ومُدَّ عَلَى الْكَوْنِ سِحْرٌ غَرِيبٌ
يُصَرِّفُهُ سَاحِرٌ مُقْتَدِرْ
وَضَاءَتْ شُمُوعُ النُّجُومِ الوِضَاء
وَضَاعَ البَخُورُ، بَخُورُ الزَّهَرْ
وَرَفْرَفَ رُوحٌ غَرِيبُ الجَمَالِ
بِأَجْنِحَةٍ مِنْ ضِيَاءِ الْقَمَرْ
وَرَنَّ نَشِيدُ الْحَيَاةِ الْمُقَدَّسِ
في هَيْكَلٍ حَالِمٍ قَدْ سُحِرْ
وَأَعْلَنَ في الْكَوْنِ: أَنَّ الطُّمُوحَ
لَهِيبُ الْحَيَاةِ وَرُوحُ الظَّفَرْ
إِذَا طَمَحَتْ لِلْحَيَاةِ النُّفُوسُ
فَلا بُدَّ أَنْ يَسْتَجِيبَ الْقَدَرْ
...
بخشی از سرود ملی تونس از سرودۀ (أرَادَ الْحَيَاةَ) ابوالقاسم الشابی است.
شعر «شور هستی چون نداری، چیستی» سروده رحیم نیکنام است.
منابع
* ديوان أبي القاسم الشابي، ورسائله، قدم له وشرحه: مجيد طراد، الناشر: دار الكتاب العربي، ط٢، ١٩٩٤م.* (R. Marston Speight: A Modern Tunisian Poet: Abu al-Qasim al-Shabbi (1909–1934
در همین زمینه
...
سایت همنشین بهار
برای ارسال این مطلب به فیس‌بوک، آیکون زیر را کلیک کنید:
facebook