وحدتِ ظرف و مظروف، بی تضاد نیست

بعدها بود که فهمیدیم می‌بایستی از این خاکریز عبور کنیم و نباید تا ابد پشت آن بمانیم. امثال «مانس اشبربر» نویسنده کتاب «نقد و تحلیل جباریت» Zur Analyse der Tyrannis هم با این خاکریز روبرو بودند. فاشیست‌ها هر آن پی بهانه می‌گشتند تا علیه کمونیست‌ها تبلیغ نموده، کاه را کوه کنند و بیداد خودشان را بپوشانند اما مانس اشبربر با بُرنایی جزمیّت فلسفه حزبی را زیر نور گرفت و ذره‌المثقالی هم در برابر استبداد کوتاه نیامد و باج به شغال نداد.

خیلی خب.

_________________ 

پرنده با قفس رابطه ظرف و مظروف ندارد

ظرف و مظروف باید «کُفّو» ‌هم باشند. به هم بخورند و با هم جور باشند.

عسل را نمی‌شود در آفتابه ریخت و گازوئیل را با بشقاب نمیشه به این سو و آن سو برد.

ظرف و مظروف باید با هم نسبت داشته باشند.

برای مثال «ظرف» تغزل نمی‌تواند «رباعی» یا «مثنوی» باشد، غزل است.

...

هر ظرفی هر مظروفی را نمی‌پذیرد، پس مى‌زند. چون مظروف لیاقت و صلاحیت ظرف را ندارد. گاه بعکس، این ظرف است که بی ظرفیت و تهی است. این ظرف است که مظروف خودش را دست به سر می‌کند و تنها آواز دُهلی است که از دور خوش است.

...

گاه «ظرف» به معنی واقعی کلمه «ظرف» است و حضور در آن (در آن تشکل) که همه چیزش بر صراط پاک و مدرن بنا شده، اعضائی را در خود مى‌پروراند که از تحجر و تنگ نظری فاصله می‌گیرند و آزاداندیشی را جوهر اخلاق می‌دانند. عکسش را هم دیده‌ایم. با کسانی برخورد می‌کنیم که «سقوط در گفتار» برایشان کمترین اهمیتی ندارد و مشخص است که همه تقصیرها از خودشان نیست، آب از سرچشمه گل آلود است.

...

حکایت ظرف و مظروف وقتی معتبر است که این دو از هم متمایز و جداشدنی باشند. البته گاه ظرف و مظروف درهم می‌روند. مثلاً «خانه» هم ظرف است و هم مظروف. بسیاری از ما خانه را بیان کالبدی خودمان می‌دانیم و تا مرز یکی شدن با آن پیش می‌رویم.

«پدرم می‌گفت قدیما کینه هامون را دور انداخته بودیم. توی برف و باد و بارون خونه را با قلبامون ساخته بودیم.» خونه خود ما بود....

بعد از انقلاب در گلپایگان به خانه امان ریختند و من دستگیر شدم. بعدها مادرم گفت وقتی ترا بردند خونه مون دیگه خونه نبود.

حتی گاومون که تو هرروز به او علف و آب می‌دادی تا چند بار نزدیک آب و علف نمی‌رفت. انگار یه چیزائی فهمیده بود...

_________________ 

انسان از آزادی می‌گریزد

چرا اصلاً مضروف باید به سراغ ظرف برود؟ یک دلیلش این است که مظروف بی ظرف (و ظرف بی مظروف) بیکس و تنها است!

از آنجا که انسان همواره به سراغ کانون سرسپردگی و تعلق می‌رود و به ظروف شکسته دل می‌بندد بازار حاکمان و آمران و راهبران سکه می‌شود. چون با مناسبات جابرانه، هم از انسان سلب آزادی می‌کنند و هم با تبلیغ اینکه بار مسئولیت اعمال شما همه بعهده ما است موجب سرسپردگی خواهند بود. همه جا سرود جمع خوانده شده و «فردیت» (که اگر نبود انسان هنوز میمون بود)، اح می‌شود.

این وسط، انسان در میان روش‌های مختلفی که برای دفاع از «من» و تجربه نکردن اضطراب‌های آن به کار می‌برد، صلاح می‌بیند «جمع گرایی» پیشه کند، دل به جمع می‌سپارد و بر حرکات و تصمیمات جمع چشم می‌دوزد و تبعیت می‌کند.

اریک فروم اشاره می‌کند که این نوع جمع‌گرایی زمینه ساز استبداد، اخذ تصمیمات چشم بسته و حرکت‌های اغراق آمیز گروهی خواهد شد و راهبرانی که می‌خواهند هواداران گوش بفرمانی داشته باشند، از این «جمع گرایی» که نیاز آدمی‌است سوءاستفاده می‌کنند و وقت و بیوقت آن را به رُخ می‌کشند:

تو بهتر می‌فهمی یا جمع؟

جمع تصمیم گرفته‌است...

این نظر جمع است...

_________________ 

جمع فروبرنده، عملاً میرا و ایستا است

جمع فروبرنده (درست مثل فردیّت فروبرنده) میرا و ایستا است.

جمعی که همه در آن مثل کلّه قند قالبی هستند، با «جبر جّو» رفتارهای عجیب و غریب را شکل می‌دهد و بیشتر کسانیکه آن رفتارها را بروز می‌دهند خودشان هم نمی‌دانند چطوری، اینطوری شده‌اند. انگار در دنیای دیگر سیر می‌کنند. انگار روز و شب نمایشنامه‌ای تخیلی «کارخانهٔ مطلق‌سازی» نوشته «کارل چاپک» را بازی می‌کنند و «روبوت» شده‌اند. خود را اینگونه قانع می‌کنند که نظر جمع است و این رسم است. از پیش هم همینطور بوده...

...

آنچه گفتم داستان Five Monkeys In A Cage (میمونها و آزمایش دانشمندان) را بیاد می‌آورد. پنج میمون در قفسی بودند و در وسط قفس نردبانی قرار داشت که بالای آن مقداری موز گذاشته شده بود. هربار که میمونی از نردبان بالا رفت، دانشمندان میمون‌های دیگر را با شلنگ آب سرد خیس می‌کردند. بعد از این آب‌پاشی هر میمونی که از نردبان بالا رفت میمون‌های خیس شده او را می‌گرفتند و کتک می‌زدند و بدین ترتیب هیچ میمونی جرأت اینکه از نردبان بالا رود را نداشت، همه هم کُشته مُرده موز بودند!

دانشمندان یکی از میمون‌ها را از قفس بیرون بردند و میمون جدیدی آوردند. میمون جدید قصد نردبان و برداشتن موزها می‌کند ولی میمون‌های دیگر به سر و رویش می‌ریزند و او هاج و واج می‌ماند. میمون تازه وارد یکی دوبار که کتک می‌خورد می‌فهمد که باید از خیر موز و رفتن به سوی نردبان بگذزد. اما دلیلش را نمی‌داند.
یک میمون دیگر (از قدیمی ها) را بیرون می‌برند و یکی دیگه جایگزین می‌شود و همان وضع ادامه می‌یابد. میمون اول (که پیش از او وارد قفس شده بود)، در کتک زدن به میمون دوم، گوی سبقت را از همه می‌رباید. می‌زند چه زدنی!

میمون سوم جایگزین می‌شود و همان وضع کتک زدن ادامه پیدا می‌کند. میمون چهارم جایگزین می‌شود، همینطور. آش همان آش است و کاسه همان کاسه!

میمون پنجم هم جایگزین می‌شود و کتک زدن و کتک خوردن همچنان ادامه می‌یابد. حالا همه، میمون‌های جدیدی هستند که هیچکدامشان خیس شدن را تجربه نکرده‌اند، ولی همچنان هر میمونی که از نردبان بالا می‌رود، او را می‌گیرند و کتک می‌زنند. چرا؟ چون این روش رسم شده‌است. چون جمع تصمیم گرفته‌است!

---

برای ارسال این مطلب به فیس‌بوک، آیکون زیر را کلیک کنید:
facebook

HAMNESHINE_BAHAR@YAHOO.COM  /  HAMNESHINBAHAR DOT NET © 2012
بازچاپ مطالب این سایت با آوردن نام منبع آزاد است.