سه شنبه ۲۴ مهر ۱۴۰۳ / Tuesday 15th October 2024

 

 

ری و روم و بغداد (۲۰)
از ظروف مرتبطه و داستان یک عشق
تا دکتر زرین‌کوب و رمان «از شرق بازگشته»
Désorientale

  
 
 
خانم‌ها و آقایان محترم، دوستان دانشور و فرهنگ‌ورز، از راه دور و با قلبی نزدیک به شما سلام میکنم. این مطلب به یک موضوع واحد نمی‌‌پردازد. مثل خیالات آدمی که ری و روم و بغداد را درمی‌نوردد و دَم به دَم حالی به حالی می‌شود؛ دَرهم و بَرهم، پیچیده، ازهم پاشیده‌ و همراه با استعاره‌ است. مطالب پراکنده است و بهم ربط ندارد. تنها ممکن است یادآور این یا آن خاطره و سرگذشت باشد. همین و بس. 
بتدریج بخشهای دیگر تدوین می‌شود.
____________________________
قانون ظروفِ مرتبطه Law (Principle) of Communicating Vessels
در فیزیک قانونی به نام «تعادل در مایعات» یا «قانون ظروف مرتبطه» وجود دارد که می‌گوید وقتی ما دو ظرف هم اندازه داریم که از قاعده توسط یک لوله به هم متصل هستند، اگر در یکی از آنها مایعی بریزیم همان‌طور که ظرف اول را پُر‌می‌کند به طرف ظرف دوم سرازیر شده و آن را پُر کرده و این ریختن به ظرف دوم، تا زمانی ادامه دارد که سطح مایع در هر دو ظرف یکسان شده و یا در اصطلاح به تعادل برسد. به قانون ظروف مرتبطه، «پاسکال» زیاد اشاره کرده‌است. قدرت همچون ظروف مرتبطه است، در هر بخشی از آن که تغییر رخ دهد طبیعتاً بخشهای دیگر را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد. مسائل خارجی و داخلی کشورها نیز مثل ظروف مرتبطه هستند. مثلاً مسائل مدیریت و سیاست داخلی روی مسائل بین‌المللی و حوزه نفوذ و قدرت چانه‌زنی اثر می‌گذارد. همین‌طور حل مشکلات بین‌المللی سایه مستقیمی روی مسائل داخل کشور دارد. قانون ظروف مرتبطه نشان می‌دهد چگونه جنبش زنان و جنبش‌های ناهم شکل و متفاوت اجتماعی دیگر در صورت مرتبط بودن، می‌توانند پروژه‌ای اجتماعی را با هم جلو ببرند. مثالهای دیگری هم می‌توان زد...
حقوق هم مثل ظروف مرتبطه است. یکی را که از دست می‌دهی دیگری را نیز از دست خواهی داد. به حقوق یک نفر اگر تجاوز شود گویی به حقوق همگان تجاوز شده‌است. با فهم دقیق قانون ظروف مرتبطه (که تنها در حوزه فیزیک جاری نیست) می‌توان یک فرد، یک سازمان، یا رژیم ناحق (یا حق) را، تا حدود زیادی شناخت. چگونه؟ از گفتمان راست یا ناراست آن و از تک‌تک ارزش‌ها و ضدارزشهایی که در کردار و داوری‌هایش نشان می‌دهد. همه مثل ظروف مرتبطه بهم ربط دارند. عین بدن ما، یک نارسایی در خون یا… خودش را در شکل ظاهری ناخن‌های ما نشان می‌دهد. علایم وجود مشکلاتی در قلب، ریه و کبد می‌توانند خود را بصورت سفیدی، کبودی یا ناهمواری در ناخن آشکار سازند. احساسات ما که در رفتارمان نشان داده می‌شود و بصورت ناخودآگاه و بدون کنترل ما صورت می‌گیرد، نمونه دیگری است. زهرخند رفسنجانی وقتی در مجلس شورا، بر سر علی‌اکبر معین‌فر می‌کوبند، قهقهه زشت قاتلین زندانیان سیاسی در نشست آیت‌الله منتظری با آنان (که پیرامون اعدامهای سال ۶۷ صحبت می‌شود) همچنین سکوت چندش‌آور در نشست اُورسورواز، وقتی به زنده‌یاد مرضیه توهین شد، بخوبی گویاست. وقتی دغل و دروغ در فردی، سازمانی، جریانی و رژیمی جاری و ساری باشد، قانون ظروف مرتبطه به ما می‌گوید که آلودگی، به تمام آن سرایت خواهد کرد. 
____________________________
رُمان از شرق‌بازگشته نگار حاج سیدجوادی
نگار دختر زنده‌یاد علی‌اصغر حاج سیدجوادی، از روزنامه‌نگاران و مبارزان شریف میهنمان، و کیان کاتوزیان، نویسنده‌ دو کتاب«از سپیده تا شام» و «از کجا ... تا ناکجا» است. نگار، در ابتدای سال ۱۳۶۱، وقتی ۱۲ ساله بود به همراه مادر و خواهرش، پس از یک سفر سه هفته‌ای و عبور از کوه‌های پربرف ترکیه، به پدرش در فرانسه پیوست. در پاریس تحصیلات خود را ادامه داد و پس از دیپلم، به مدرسه انسنس (INSAS) در بروکسل، که مدرسه سینما به زبان فرانسه است، رفت و در رشته مونتاژ و تصویر فارغ‌التحصیل شد.
او بعدها با کارگردانان معتبری چون مارتین دوگوسون، زابو برایتمن، تونی مارشال، پیر گرانیه دوفر، سرژ معطی و ...همکاری کرد. دو نمایشنامه نوشت که روی صحنه به اجرا درآمد و همچنین چهار فیلم کوتاه و دو مستند ساخت و دامنه فیلمنامه‌نویسی خود را گسترش داد.
...
وی رمان معروفی دارم به نام ده زوقیان تال «از شرق بازگشته» وی در این اثر روزگار سپری شده را به صورت رمان و به شیوه به قول فرانسویها «ساگا فامیلیال» (saga familiale)بازگو کرده است. رمانی بلند با تلفیق تاریخ و تخیل، که زندگی چند نسل از یک خانواده را به تصویر کشیده است. خودش می‌گوید این کتاب زندگی‌نامه‌ی خود من نیست اما به نوعی زندگی‌نامه است. قطعاً منظورم این نیست که روال کار بسیاری از نویسندگان دیگر را کم‌بها جلوه بدهم. من هم بسیاری از چیزهایی را که در رمان آورده‌ام زندگی کرده‌ام، اما نه دقیقاً به همان شکلی که شخصیت اصلی رمان آن‌ها را زندگی می‌کند. نگار که معتقد است انقلاب ایران درواقع از مشروطه آغاز شده و در حقیقت پایان یک دوره صد ساله است، سعی کرده این دوره را در قالب داستان بازگو کند. او گفته است من رمان نویسم نه تاریخدان و از تاریخ آن چیزی را می‌نویسم که استنباط می‌کنم. نگار حاج سیدجوادی در این رمان، از زبان یک راوی به نام کیمیا، تاریخ دو قرن گذشته ایران را، در قالب زندگی چند نسل از یک خانواده به رشته تحریر درآورده است. داستانی که در زمان قاجار آغاز می‌شود و تا امروز، با داستان‌های مهاجرت یا بهتر بگویم تبعید ادامه پیدا می‌کند. نگار تلاش داشته تحولات زن ایرانی را از زمانی که در حرمسرا زایمان می‌کرد، تا زمانی که به شخصیتی مستقل، مدرن و آزاد در جامعه تبدیل شد، به تصویر کشد. در رمان ده زوقیان تالنام‌های آشنای دنیای موسیقی زیاد دیده می‌شود، اسم‌هایی مثل کیور، سوسی، پتی اسمیت و... خودش گفته زمانی عاشق موسیقی راک دهه‌ی ۸۰ بودم. موزیکی که از آن بوی اعتصاب، و جنبش‌های کارگری می‌آید. چیزهای زیادی هم از موسیقی پانک و پست‌پانک گرفته‌ام. جان لایدون، آری آپ، یان کرتیس، مارتین ال گور و... کسانی که موسیقی‌شان حفره‌های زندگی ، احساسی و فکری مرا پر کردند. همانطور که گفتم اسم اصلی کتاب (Désorientale)، است .
ده زوقیان تال / دیس اورینته است یعنی «از شرق بازگشته» شرق کنده شده / بریده شده / به شرق پشت کرده. او در این رمان در پی آن بوده که ببیند وقتی یک ایرانی و در کل شرقی در کشور خود و اساسا در شرق زندگی نمی‌کند، ایرانی بودن یا شرقی بودن او به چه معناست؟ رمان «از شرق بازگشته» تاکنون به بیش از ده زبان ترجمه شده و چندین و چند جایزه برده است. نگار اکنون به عنوان مستندساز و فیلمنامه نویس در فرانسه مشغول به کار است. فیلم «بعد از باران، عاشقان» او جایزه بهترین فیلمنامه اول را در مرکز ملی سینما کسب کرد. نگار معتقد است برای بسیاری از خارجیان ایران قرن بیستم دوران به شدت ناشناخته‌ای است. «هیچ ناظر غربی‌، هیچ‌یک از صاحب‌نظرانی که مدعی بودند کارشناس خاورنزدیک و خاورمیانه هستند، نکوشیدند به این انقلاب همچو جنبش اعتراضی روشنفکران بنگرند.»
____________________________
یادی از دکتر عبدالحسین زرینکوب
۲۴ شهریور ۱۳۷۸ تاریخ‌نگار و ادیب ارجمند دکتر عبدالحسین زرین‌کوب به میهمانی خاک رفت. من پیشتر شرح زندگی او را نوشته‌ام که بخشی از آن در یکی از دانشنامه‌ها ثبت شده‌است. به چکیده آن اشاره می‌کنم. دکتر عبدالحسین زرین‌کوب گرچه دَم‌دَمای نوروز (۲۷ اسفند ۱۳۰۱) در بروجرد زاده شد اما خانواده‌اش اصالتاً خوانساری بودند. وی از نوادگان ملا علی‌اکبر خوانساری بوده‌است. در مطالعات تصوف و مولوی‌شناسی، همچنین تاریخ ایران و اسلام، آثار ایشان ازجمله مراجع عمده است. کتاب دو قرن سکوت را در مورد حوادث و اوضاع تاریخیِ ایران (از حملهٔ عرب تا ظهور دولت طاهریان) نگاشت و در آن اشاره کرد کسانی که نمک را از کافور نمی‌شناختند، و توفیر بهای سیم و زر را نمی‌دانستند از قصرهای افسانه‌ای ایران جز ویرانی هیچ برجای ننهادند. اما سال ۱۳۳۶ در چاپ دوم کتاب، بسیاری از مطالب آن را که به گفتهٔ خودش، ناشی از خامی و تعصب او بوده، حذف کرد و در مقدمه چاپ دوم نوشت: «در جایی که سخن از حقیقت جویی است چه ضرورت دارد که من بیهوده از آنچه سابق به خطا پنداشته‌ام دفاع کنم و عبث لحاج و عناد ناروا ورزم؟... قلم برداشتم و در کتاب خویش بر هرچه مشکوک و تاریک و نادرست بود، خط بطلان کشیدم. بسیاری از این موارد مشکوک و تاریک جاهایی بود که من در آن روزگار گذشته، نمی‌دانم از خامی یا تعصب، نتوانسته بودم به عیب و گناه و شکست ایران به درست اعتراف کنم. در آن روزگاران، چنان روح من از شور و حماسه لبریز بود که هرچه پاک و حق و مینوی بود از آن ایران می‌دانستم و هرچه را از آن ایران ـ ایران باستانی را می‌گویم ـ نبود، زشت و پست و نادرست می‌شمردم... درین فرصتی که برای تجدید نظر در کتاب سابق دست آمد لازم دیدم که آن گمان خطای تعصب آمیز را جبران کنم.»
ایشان سال ۱۳۴۳ «تاریخ ایران بعد از اسلام» و در سال ۱۳۴۸ دو کتاب «بامداد اسلام» و «کارنامه اسلام» را منتشر نمود. البته جلد دوم و بخشی از کتاب تاریخ ایران بعد از اسلام به دستور ساواک اجازه انتشار نیافت.
...
دکتر زرین‌کوب در دو قرن سکوت نوشته بود با هجوم تازیان، بسیاری از کتاب‌ها و کتابخانه‌های ایران دستخوش آسیب فنا گشته‌است، اما در کتاب کارنامه اسلام آن را نفی و به یک افسانه تشبیه می‌کند و می‌گوید: اینکه گفته‌اند کتابخانه مدائن را اعراب نابود کردند ظاهراً هیچ اساس ندارد. وی مدعی می‌شود که در جریان حمله اعراب به ایران، در قلمرو ایران و بیزانس مقدم مهاجمان را عامه مردم با علاقه استقبال کردند.
شجاع‌الدین شفا با بیان تغییر موضع زرین‌کوب در کتاب کارنامه اسلام نسبت به کتاب دو قرن سکوت، وی را به «دوگانگی»، «غرض ورزی» و «عدم واقع بینی» متهم نمود.
...
دکتر زرین‌کوب دو سال پیش از انقلاب، در کتاب «تاریخ ایران بعد از اسلام»، لحن [به قول خودش] «نامساعد…» خود را در مورد اعراب نقد کرد و نوشت «همین لحن تا حدی در کتاب مازیار مجتبی مینوی و بیشتر در طی مقالات ذبیح‌الله صفا راجع به رؤساء نهضت‌های ضدعرب و هم در مقاله و کتاب سعید نفیسی راجع به بابک خرم‌دین و در رساله عبدالله‌بن مقفع تألیف مرحوم عباس اقبال و در کتاب دو قرن سکوت اثر نویسنده این سطور نیز در تجلّی است. در همه این آثار لحنی نامساعد و آمیخته به نیش و طعنه در حق اعراب به‌کار رفته‌است که البته شایسته بیان مورخ نیست». (تاریخ ایران بعد از اسلام، چاپ ۱۳۵۵، انتشارات امیرکبیر، ص۱۵۰)
...
فریدون آدمیت در کتاب اندیشه‌های فتح‌علی آخوندزاده، با اشاره به زرین‌کوب نوشته‌است: نویسندگان اخیر خودمان هیچ معنی تازه‌ای را کشف نکرده‌اند و هرچه آوردند، رونویسی گفته‌های فرنگیان است؛ و آخرین آن نوع کتاب‌ها (تاریخ ایران بعد از اسلام، عبدالحسین زرین‌کوب، ۱۳۴۳) مطلب بامعنی تازه‌ای ندارد، از تعقل تاریخی یک‌سره خالی است و از نظر فن تاریخ‌نگاری جدید، دست کم سیصدسال عقب افتاده‌است. زرین‌کوب در کتاب روزگاران به روحیات هیجانی فاتحان، اشاره دارد اما محدداً تأکید می‌کند که روایت کتاب‌سوزی در تیسفون واقعی نیست.
...
در کار تحقیق، چیره دستی همه آن نیست که محقق بداند آنچه می‌خواهد بنویسد چیست، نکته آن است که محقق بداند کدام چیزهاست که نباید بنویسد.» دکتر عبدالحسین زرین‌کوب - مقاله «تحقیق درست» ۱۳۳۷ و بعدا هم از آن اندیشه‌ورز شریف و آثارش ماندگارش یاد خواهم کرد. ایشان مطلبی هم در مورد خودشان نوشته‌اند که در فرصتی دیگر قرائت میکنم.
____________________________
داستان یک عشق (ترانه)

«آمور میو» Amor mio
کجاست عشق که سرود زندگی سر کند؟
https://www.youtube.com/watch?v=XAxsbNUrQ_0
____________________________

░▒▓ همه نوشته‌ها و ویدئوها در آدرس زیر است: 
...
همنشین بهار 

برای ارسال این مطلب به فیس‌بوک، آیکون زیر را کلیک کنید:
facebook