عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۸) Treaty of Paris 1857 معاهده پاریس
https://www.youtube.com/watch?v=2gOPVOEnqGY
آهنگ زیبای آغاز و پایان ویدئو تانگوی زیبای Olé Guapa یادگار موسیقیدان هلندی A. Malando است
...
مرغ خانه اُشتری را بی خِرد
رسم مهمانش به خانه می‌برَد
چون به خانه مرغ، اُشتر پا نهاد
خانه ویران گشت و سقف اندر فتاد
خانم‌ها و آقایان محترم، خواهران و برادران عزیز، دوستان دانشور و فرهنگ‌ورز، سلام بر شما. در مباحث پیشین، معاهده فینکنشتاین، قرارداد مُجمَل، عهدنامهٔ مُفَصّل عهدنامهٔ گلستان معاهده ترکمانچای قراردادِ نوامبر ۱۸۱۴ (عهدنامهٔ تهران) و قرارداد ارزنه‌الروم اشاره شد، که بصورت مقاله، فایل صوتی و ویدئو، در سایت خودم موجود است. در این قسمت به (Treaty of Paris (1857 معاهده پاریس می‌پردازم.
...
با عنوان معاهده پاریس، موارد زیر را هم داریم اما موضوع بحث ما نیست.
- معاهده پاریس(۱۷۶۳) برای پایان دادن به جنگ هفت ساله و جنگ فرانسویان و سرخپوستان
- معاهده پاریس(۱۷۸۳) برای پایان دادن به جنگ استقلال آمریکا
- معاهده پاریس(۱۸۵۶) برای پایان دادن به جنگ کریمه، و -
- معاهده پاریس(۱۸۹۸) برای پایان دادن به جنگ آمریکا و اسپانیا
این بحث همان‌طور که اشاره شد معاهده پاریس مربوط به ۱۸۵۷ بین ایران و بریتانیا است که موجب شد هِرات از ایران جدا شود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
دست به دست‌شدن هِرات
هرات کجا واقع شده است؟ هِرات از طرف شمال به ولایت بادغیس و جمهوری ترکمنستان، از طرف جنوب به ولایت فراه، از طرف شرق به ولایت غور و از طرف غرب با ایران هم‌مرز می‌باشد و هم‌اکنون یکی از کلان‌شهرهای افغانستان، در غرب آن کشور است. پیش از کشف مسیر دریائی اقیانوس هند، هرات در گذرگاه جاده ابریشم قرار داشت و نقش بزرگی را در بازرگانی میان شبه قاره هند، شرق میانه، آسیای مرکزی و اروپا بازی می‌کرد.
این شهر در دورهٔ اعراب، همراه با نیشابور و مرو و بلخ یکی از چهار قسمت ایالت خراسان بود و بعدها مثل اکثریت مناطق دیگر خراسان با هجوم مغولان ویران شد. البته در دوره تیموریان به رونق رسید. بعدها شیبانیان(ازبک‌ها) بر آن مسلط شدند.
سلطه ازبکان بر هِرات زیاد طول نکشید. درواقع آنها از دوران فترت و بهم ریختگی اوضاع در اوایل سلطنت شاه طهماسب اول، سلطان محمد خدابنده و شاه عباس اول استفاده کردند و هر بار برای مدت کمی این شهر را در اشغال داشتند. اما در نهایت بدست صفویان افتاد. پس از سقوط صفویان، هرات مدتی در اشغال طایفهٔ ابدالی(از افغانان پشتون= دُرّانی) بود و کمی بعد به دست نادر شاه افشار افتاد. پس از کشته‌شدن نادر، دوباره افغانها بر آن مسلط شدند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ایران سپاهیان خود را از هرات فراخواند
عباس میرزا از سوی فتح‌علی شاه قاجار مأمور پس‌گرفتن هرات از افغانها شد اما مرگ وی در راه مشهد این کار را ناتمام گذاشت. در اوایل حکومت محمدشاه قاجار، سپاهیان ایران هرات را که حاکم آن با پشتیبانی انگلیسی‌ها اعلام استقلال کرده بود محاصره کردند. اما به علت اشغال جزیره خارک به وسیله نیروی دریایی انگلیس و اولتیماتوم آن کشور به ایران، سپاهیان ایران پس کشیدند. زمان ناصرالدین شاه، دوست محمدخان، حاکم کابل و قندهار، بر هرات مسلط شد و نیروهای ناصرالدین شاه تحت فرمان حسام‌السلطنه، آنجا را محاصره کردند. با تصرف هرات به دست ایران، دولت وقت بریتانیا در سال ۱۸۵۶ به بوشهر حمله‌ور شد و آن را به تلافی و جهت فشار به ایران برای خروج از هرات، اشغال کرد و ناصرالدین شاه هم مجبور به عقب‌نشینی و پذیرش معاهدهٔ پاریس شد....
انگلستان از دیرباز نگران دست‌اندازی روسیه به هند بود و در پی حایلی می‌گشت تا مانع پیشروی روسیه به سوی اقیانوس هند و آسیای جنوبی بشود. در همین رابطه مأموران بریتانیایی به هِرات چشم دوخته و جدایی آن را از حکومت ایران در دستور کار خود گذاشتند. با انعقاد عهدنامه پاریس میان دولت ایران و انگلیس با وساطت دولت فرانسه، قرار شد انگلیسی‌ها بنادر و جزایر ایران را خالی کنند. دولت ایران سپاه خود را از هرات و افغانستان بیرون ببرد و استقلال آنها را بشناسد و بعدها نیز از هر گونه ادعایی نسبت به آنها صرف نظر کند و هرگونه اختلافی که بین ایران و افغانستان پیش آید، دولت ایران باید حکمیت انگلیس را بپذیرد. این مضمون معاهده پاریس بود که بین نماینده ایران و سفیر بریتانیا در پایتخت فرانسه امضا شد. شایان ذکر است که کارل مارکس زمانی که در لندن اقامت داشت(۱۲ ژوئن ۱۸۵۷)، در مقاله‌ای با عنوان «معاهده پارسی» بندهایی از معاهده پاریس را نقد کرد و بریتانیا را به خاطر تصرف بوشهر و مناطق جنوبی ایران زیر سؤال برد.
...
القصه، هرات در سال ۱۸۶۳ به افغانستان ملحق گردید و بیست و چهار سال بعد هم، در سال ۱۸۸۷ بلوچستان توسط انگلیسها به هندِ تحت حکومت بریتانیا ملحق شد (بعدها البته، در سال ۱۹۴۷، با تقسیم هند به دو کشور هند و پاکستان، بلوچستان بخشی از کشور پاکستان گردید).
...
گفته می‌شود سرزمینی که بعدها افغانستان نامیده شد، پیشتر بخشی از ایالت بزرگ خراسان بوده و اقوام افغانی در آن ساکن و خلاصه، جزیی از قلمرو تاریخی و فرهنگی ایران بودند. این روایت را البته بیشتر افغانها قبول ندارند. آنان بر این نظرند که گزارش‌هایی که ایرانیان دربارهٔ معاهده پاریس هم منتشر کرده‌اند، جعلی است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
استخاره ناصرالدین شاه برای هرات
پس از مرگ دوست محمد خان(حاکم کابل و قندهار) و ایجاد هرج و مرج در افغانستان، دولت انگلیس تصمیم گرفت هرات را برای مدت نامعلومی به‌طور امانی تحت حاکمیت ایران قرار دهد. بدین جهت رونالد تامسون وزیر مختار انگلیس در ایران در اکتبر ۱۸۷۹ (۱۲۵۸ خورشیدی) این پیشنهاد را از طرف دولت متبوعش به دولت ایران ارائه کرد. ناصرالدین شاه و صدراعظم او حسین خان سپهسالار قرارنامهٔ مزبور را در دولت مطرح و آن را مورد بررسی و مطالعه قرار دادند و با اطرافیان خود در باب آن مشورت کردند. از جمله ایراد عمده‌ای که به آن گرفته شد ذکر کلمهٔ «امانت» در قرار نامه بود که می‌گفتند اگر پس از آنکه دولت ایران متحمل زحمت و مرارت شد و مبالغی در این راه هزینه کرد و بعد از مثلاً شش ماه دولت انگلیس تصمیم گرفت هرات را از قلمرو ایران جدا نماید چه خواهد شد؟ مذاکرات با دولت انگلیس در باب حذف این شرط از قرارنامه هم نتیجه نداد. به این جهت با آنکه ناصرالدین شاه در این باره به استخاره متوسل شد و استخاره هم «بسیار بسیار خوب» آمد، مدتی سرگردان و حیران بودند و نمی‌توانستند تصمیم بگیرند و بالاخره بهتر آن دیدند که آن را قبول نکنند و به مقامات انگلیس پاسخ رد داده شد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نتایج عهدنامه پاریس
عهدنامه پاریس ضربه سختی بر استقلال سیاسی و اقتصادی ایران وارد آورد، جدایی افغانستان از ایران زمینه‌ساز جدایی بخش‌های دیگری از خراسان و بلوچستان از این کشور شد. تصرف مرو بدست روس‌ها و انعقاد قرارداد آخال (که در آینده به آن خواهم پرداخت) نیز، از پیامدهای این معاهده محسوب می‌شود. شاید مسئله هرات می‌توانست با هوشیاری به نفع ایران حل بشود. امکان جولان بیشتری برای دولت‌مردان ایران وجود داشت تا به هر طریق غیر از حمله نظامی، آن را حفظ کنند و گزینه نظامی می‌توانست آخرین راهکار برای پیشبرد اهداف حکومت قاجار در شرق ایران بوده باشد. در مسئله هرات، اگرچه تمامیت ارضی کشور در این قسمت به واسطه حضور انگلیسی‌ها به خطر افتاده بود، اما همچنان حکام آن را حکومت ایران تعیین می‌کرد. معاهده پاریس نه تنها به جدایی دائمی افغانستان از ایران منجر گشت، بلکه موجب افزایش نفوذ دولت انگلیس در ایران هم شد و دولت ایران را به عذرخواهی از سفیر انگلیس واداشت.
متن فارسی معاهده پاریس
بسم الله الرحمن الرحیم
[مقدمه]
چون اعلیحضرت خورشید آیت اقدس همایون، پادشاه اعظم و شاهنشاه بالاستقلال کل ممالک ایران و اعلیحضرت شاهنشاه انگلیس هر دو علی السویه از روی صدق مایل این هستند که مصائب جنگی را که منافی میل و مکنونات خاطر دوستانه ایشان است رفع نمایند و روابط دوستی که مدت مدیدی فیمابین دولتین علیتین برقرار بوده مجدداً به یک صلحی که بر وفق فواید طرفین باشد بر بنیان محکم برپا نمایند، لهذا به جهت اجرای این مقصود و مطلوب، اعلیحضرت پادشاه ایران جناب جلالتمآب مقرب الخاقان فرخ خان امین الملک سفیر کبیر دولت علیه ایران صاحب تصویر همایون و حمایل آبی و دارای کمر مکلل به الماس و غیره و غیره و غیره را و اعلیحضرت پادشاه انگلیس جناب مجدت نصاب هنری ریچارد چارلز بارون کاولی از امنای دولت انگلیس و از اجزای مشورتخانه مبارکه مخصوصه اعلیحضرت پادشاه انگلیس حامل نشان بزرگ و شریف حمام و سفیر کبیر مخصوص و مختار دولت انگلیس در نزد اعلیحضرت امپراتور فرانسه و غیره و غیره و غیره را وکلای مختار خود تعیین فرموده‌اند و ایشان بعد از آن که اختیارنامه‌های خود را ابراز و مبادله نمودند و موافق ترکیب رسمی دیدند فصول ذیل را مقبول و مقرر داشتند:
فصل اول- از روز مبادله امضانامه‌های عهدنامه حال فیمابین اعلیحضرت شاهنشاه ایران و اعلیحضرت شاهنشاه انگلیس و ایرلاند و نیز فیمابین أخلاف و ممالک و رعایای طرفین صلح و دوستی دایمی خواهد بود.
فصل دویم- چون به دولت و اقبال فیمابین دولتین ایران و انگلیس صلح برقرار گردید بحکم این فقره مقرر است که عساکر دولت انگلیس ممالک ایران را تخلیه خواهند کرد موافق شرایط و تعهدات مسطوره ذیل.
فصل سیم- دولتین علیتین معاهدتین تعهد می‌کنند که کل اسرایی که حین جنگ به دست عساکر طرفین افتاده باشند بلادرنگ آزاد نمایند.
فصل چهارم- اعلیحضرت شاهنشاه ایران تعهد می‌کند که بلافاصله بعد از مبادله امضانامه‌های این عهدنامه یک عفونامه کامل اعلام نماید که بواسطه آن، جمیع رعایای ایران که در وقت جنگ، با مراوده خود با عساکر انگلیس، مصدر خیانتی شده باشند از عقوبت این حرکت خود معاف باشند بطوری که هیچ‌کس هر درجه که داشته باشد به جهت این حرکت خود مورد تنبیه و اذیت و تعدی نخواهد بود.
فصل پنجم- اعلیحضرت پادشاه ایران تعهد می‌کند که بلادرنگ لازمه تدابیر را به کار ببرد که عساکر و کارگزاران ایران را از خاک و شهر هرات و سایر نقاط افغانستان بیرون بکشد. تخلیه ممالک مزبوره تا مدت سه ماه بعد از مبادله امضانامه‌های این عهدنامه خواهد بود.
فصل ششم- اعلیحضرت شاهنشاه ایران راضی می‌شود که ترک بکند کل ادعای سلطنتی بر خاک و شهر هرات و ممالک افغان [را] و هرگز مطالبه نکند از رؤسای هرات و ممالک افغان هیچ علامت اطاعت مثل سکه و خطبه و باج و نیز اعلیحضرت ایشان تعهد می‌کند که بعد از این از هر مداخله در امورات داخله افغانستان اجتناب نماید و قول می‌دهند که هرات و تمام افغانستان را مستقل شناخته و هرگز در صدد اخلال استقلال این ولایات برنیایند، و نیز در صورت ظهور و منازعه فیمابین دولت ایران و ممالک هرات و افغانستان دولت ایران تعهد می‌کند که اصلاح آن را رجوع به اهتمامات دوستانه دولت انگلیس نماید و اقدام به جنگ نکند مگر در صورتی که اهتمامات دوستانه دولت انگلیس مثمر ثمری نشود.
از طرف دیگر دولت انگلیس تعهد می‌کند که همه وقت اعتبار خود را در ممالک افغان به کار برد و نگذارد که از آنها و هیچ‌یک از آنها باعث هیچ نوع تشویش و پریشانی دولت ایران بشود و اگر دولت ایران در وقوع مشکلات رجوع به دولت انگلیس نماید، دولت انگلیس نهایت کوشش را خواهد نمود که منازعات فیمابین را موافق حق و مطابق شأن دولت ایران اصلاح نماید.
فصل هفتم- در صورتی که از جانب هرات و ممالک افغان بر سر حدات ایران تجاوزی بشود، هر گاه ترضیه شایسته داده نشود دولت ایران حق خواهد داشت که به جهت دفع و تنبیه جانب متعدی، اقدام به حرکات جنگ نماید، اما این صراحتاً معلوم و مقبول است که هر لشکر از جانب دولت ایران که به جهت مقصود مزبور از سر حد بگذرد به محض اجرای مقصود خود، مراجعت به خاک خود خواهد کرد و استعمال حق مزبور نباید بهانه توقف دائمی عساکر دولت ایران به الحاق شهری یا یک جزو ممالک مزبوره به ممالک ایران بشود.
فصل هشتم- دولت ایران تعهد می‌کند که بلافاصله بعد از مبادله امضانامه‌های این عهدنامه، جمیع اسرائی که در حین جنگ در افغانستان به دست عساکر ایران افتاده باشند بدون عوض نقدی آزاد نمایند و همچنین جمیع أفاغنه که به اسم گروی یا به جهت امور دولتی در هر جای ممالک ایران مقید باشند، به همان‌طور آزاد خواهند بود، به شرط آنکه أفاغنه هم از طرف خود اسرا و مقیدین ایرانی را که در دست آنها باشد بدون عوض نقدی آزاد نمایند. دولتین معاهدتین در صورت لزوم مأمورین نصب خواهند کرد که شرایط این فقره را معمول دارند.
فصل نهم- دولتین علیتین تعهد می‌کند که در باب نصب و اعتراف قونسولهای جنرال و قونسولها و وکلای قونسول هر یک از این دو دولت در ممالک همدیگر حالت دول کامله الوداد را خواهند داشت و نسبت به رعایای طرفین و تجارت ایشان در هر باب همان‌طور رفتار خواهد شد که با رعایا و تجارت دول کامله الوداد می‌شود.
فصل دهم- بلا فاصله بعد از مبادله امضانامه‌های این عهدنامه سفارت انگلیس مراجعت به طهران خواهد کرد و دولت ایران قبول می‌نماید که سفارت مذکور را با معذرت و تشریفات معینه، که وکلای مختار طرفین معظمتین، امروز در نوشته‌ای جداگانه ممضی نموده‌اند، بپذیرند.
فصل یازدهم- دولت ایران تعهد می‌کند که در مدت سه ماه بعد از مراجعت سفارت انگلیس به طهران یک مأموری را تعیین نماید که باتفاق یک مأمور دولت انگلیس مطالبات نقدی جمیع رعایای انگلیس را از رعایای دولت ایران تحقیق و مشخص نمایند و دولت ایران هر یک از این مطالبات که به تصدیق مأمورین مزبور باشد یا دفعتاً یا به قسط خواهد داد در یک مدتی که بیشتر از یک سال از تاریخ اعلام مأمورین نباشد.
همچنین هر تبعه ایرانی با رعایای سایر دول که تا زمان حرکت سفارت انگلیس از طهران در تحت حمایت انگلیس بوده و از آن به بعد ترک آن را ننموده‌اند دعاوی و ادعایی با دولت علیه داشته باشند، مأمورین مزبور به آن هم رسیدگی کرده و حکم خواهند داد.
فصل دوازدهم- باستثنای آنچه در فصل سابق مقرر شده دولت انگلیس این حق را ترک و انکار خواهد کرد که حمایت نکند بعد از این هیچ‌یک از رعایای ایران را که بالفعل در نوکری سفارت و قونسولها و وکلای قونسول انگلیس نباشد، به شرط این که چنین حقی به دول دیگر نداده و معمول شود و در این باب و جمیع خصوصات دیگر دولت انگلیس مطالبه می‌کند و دولت ایران هم تعهد می‌کند که همان امتیازات و معافات در ممالک ایران به دولت انگلیس و نوکرها و رعایای آن داده خواهد شد که به دول کامله الوداد و به نوکرها و رعایای ایشان داده می‌شود و همچنین دولت انگلیس و نوکرها و رعایای آن بهره یاب خواهند بود از همان احترام و اعتبار که به دول کامله الوداد و به نوکرها و رعایای آنها داده می‌شود.
فصل سیزدهم- دولتین علیتین معاهدتین به حکم این فصل تجدید می‌کنند آن قرار را که در ماه آغوست سنه یک هزار و هشتصد و پنجاه و یک عیسوی مطابق شهر شوال سنه یک هزار و دویست و شصت و هفت هجری در باب رفع تجارت غلام و کنیز در خلیج فارس فیمابین این دو دولت داده شده‌است و علاوه بر این تعهد می‌کند که قرار مزبور پس از انقضای مدت برقراری آن که عبارت از ماه آغوست سنه یک هزار و هشتصد و شصت و دو عیسوی باشد تا مدت ده سال دیگر برقرار خواهد بود و به این نحو امتداد خواهد یافت تا یکی از جانبین به یک اعلام رسمی قرار مزبور را موقوف بدارد، اما اعلام مزبور معمول نخواهد بود مگر یک سال بعد از ظهور آن.
فصل چهاردهم- بلافاصله مبادله امضانامه‌های این عهدنامه، عساکر انگلیس هر نوع حرکات خصمانه را نسبت به دولت و مملکت ایران ترک خواهد کرد. دولت انگلیس علاوه بر این تعهد می‌کند به محض این که قرارداد تخلیه هرات و ممالک افغانستان از عساکر ایران و همچنین قرارداد پذیرایی سفارت انگلیس به طهران کاملاً مجری شد، عساکر انگلیس خود را از جمیع ولایات و اماکن و جزایر که تعلق به ایران دارند بلادرنگ پس خواهند کشید و دولت انگلیس تعهد می‌کند که در این اثنا سرکرده عساکر انگلیس عمداً هیچ حرکتی که موجب ضعف اطاعت رعایای ایران نسبت به اعلیحضرت شاهنشاه ایران باشد نخواهد کرد، بلکه تقویت اطاعت مزبوره نهایت مقصود دولت انگلیس است. علاوه بر این دولت انگلیس تعهد می‌کند که بقدر امکان رعایای ایران از زحمت حضور عساکر انگلیس ایمن خواهند بود و همچنین آذوقه که به جهت عساکر مزبوره لازم شود دولت ایران تعهد می‌کند که به کارگزاران خود قدغن ننماید که عساکر انگلیس را در تحصیل آذوقه مزبور اعانت کنند و نیز دولت انگلیس تعهد می‌کند که در حین اخذ اشیاء قیمت آن را موافق نرخ روز از جانب مأمورین انگلیس بلادرنگ داده خواهد شد.
فصل پانزدهم- عهدنامه حال ممضی خواهد شد و امضانامه‌های آن مبادله خواهد شد در بغداد در مدت سه ماه یا زودتر هر گاه ممکن شود.
به جهت اثبات مسطورات فوق ایلچیان طرفین این عهدنامه را ممضی و به مهر خود ممهور ساختند در پاریس در چهار نسخه، یوم هفتم شهر رجب المرجب سنه یک هزار و دویست و هفتاد و سه تحریر یافت.
...
محل مُهر امین الملک فرخ خان سفیر کبیر دولت علیه ایران
محل مُهر و امضای کاولی
...
همه نوشته‌ها و ویدئوها در آدرس زیر است:
...
همنشین بهار
برای ارسال این مطلب به فیس‌بوک، آیکون زیر را کلیک کنید:</br> Treaty of Paris 1857 </br>معاهده پاریس&p[url]=http://www.hamneshinbahar.net/article.php?text_id=569.html&p[images][0]=http://www.hamneshinbahar.net/bilder/4114TreatyofParis4.jpg&p[summary]=خانم‌ها و آقایان محترم، خواهران و برادران عزیز، دوستان دانشور و فرهنگ‌ورز، سلام بر شما. در مباحث پیشین، معاهده فینکنشتاین، قرارداد مُجمَل، عهدنامهٔ مُفَصّل عهدنامهٔ گلستان، معاهده ترکمانچای، قراردادِ نوامبر ۱۸۱۴ (عهدنامهٔ تهران) و قرارداد ارزنه‌الروم اشاره شد، که بصورت مقاله، فایل صوتی و ویدئو، در سایت خودم موجود است. در این قسمت به (Treaty of Paris (1857 معاهده پاریس می‌پردازم.</br>متن فارسی معاهده پاریس را هم آوردهام.){kind=small}
facebook